Lammert's Weblog

Stipt om half zeven stopt de trein volgens de dienstregeling op het station van Tulkebas, zo’n 18 kilometer van Zhabagly. We sjouwen onze bagage naar buiten zonder het Nederlandse haast gevoel dat je snel uit moet stappen voordat de deuren weer sluiten en de trein naar het volgende station vertrekt. Op het hele traject tussen Almaty en Shymkent stopt de trein maar een handvol keren en op al die plekken wordt gecontroleerd op technische gebreken. Onderhoudspersoneel loopt met een ijzeren staaf alle wielen na om te horen of de wielen nog goed zijn of misschien een breuk vertonen. Ook wordt op de grotere stations onder de wagons gekeken naar technische gebreken. Hierdoor hebben passagiers ruim de tijd om in en uit te stappen en eventueel bij een van de stalletjes op het perron een versnapering in te slaan.

Bij het station van Tjulkebas staan een handvol taxis. Uiteraard is het even onderhandelen over de prijs maar voor 600 Tenge (3,5 euro) wil een van de chauffeurs met een Audi ons wel naar Zhabagly brengen. De weg naar Zhabagly is praktisch sneeuwvrij. Elmira’s vader heeft enkele dagen geleden met de bulldozer het hele traject schoongeveegd en de dooi overdag heeft het sneeuwpak al aardig doen slinken. Zodra we het dorp Jabaly binnenrijden wordt dit anders. De sneeuw is hier vastgereden en de combinatie van regenval, dooi en nieuwe vorst heeft diepe ingevroren sporen op de weg nagelaten. Het is wel duidelijk dat de bulldozer alleen is ingezet om de doorgaande wegen sneeuwvrij te maken. Het doet me denken aan het gezegde dat je het huis van een timmerman herkent aan de krakende en klemmende deuren…

De gesteldheid van de weg in Zhabagly blijkt wat te veel voor deze Westerse automobiel. Waar de hoog op de benen staande Lada’s geen enkel probleem hebben schuurt de bodem van de Audi continu over de als ijs vastgevroren sneeuw. Lichtelijk geirriteerd vraagt de chauffeur dan ook of wij er genoegen mee nemen halverwege in het dorp uit te stappen en de rest met de bagage te lopen. Omdat we zelf ook wel inzien dat dit stuk blik niet opgewassen is tegen de elementen nemen we hier genoegen mee en bij de kruising bij het postkantoor in het centrum van het dorp probeert hij te draaien. Ruslan waarschuwt nog dat er een grote sneeuwhoop achter de auto ligt maar het is al te laat. We horen een krak en de auto staat abrupt stil.

Bij het manoevreren is de auto tegen een meer dan meter hoge ijsberg aangereden. Die is door de vorst zo hard geworden dat het achterlicht de botsing niet heeft overleefd. Door de actie staat de auto nu dwars op de weg met twee wielen in een spoor. Hij kan onmogelijk op eigen kracht er weer uitkomen zodat Ruslan en ik de auto met vereende krachten naar een relatief vlak stuk duwen. De chauffeur geeft nog een straal gas, staat nu weer recht op de weg en keert terug naar Tulkebas—met in zijn kofferbak nog al onze bagage…

Het duurt enkele seconden voor we ons realiseren dat de bagage nog niet uitgeladen is. Ruslan sprint achter de auto aan, maar tevergeefs. Taxi’s staan er zo vroeg in de ochtend in Zhabagly nog niet klaar en naar huis om daar een auto op te halen is geen optie. De oeazik is niet startgereed en onze Lada moet nog uitgegraven worden. Dus de enige mogelijkheid is om een van de taxichauffeurs uit zijn bed te halen om de achtervolging in te zetten. Gelukkig weet Elmira een taxichauffeur te wonen die een vierwiel aangedreven auto heeft. Deze woont aan de centrale weg in het dorp en heeft gelukkig de avond ervoor niet te diep in het glaasje gekeken want hij komt vrij vlot naar buiten als we hem roepen. De auto wordt gestart en terwijl hij staat warm te draaien op de oprit zien we uit de richting Tulkebas twee koplampen opdoemen. Boven een van de koplampen gloort een blauw lampje, net als de feestverlichting zoals onze Audi chauffeur op zijn ruitenwissers gemonteerd had. Inderdaad, het blijkt de chauffeur te zijn die er na een aantal kilometers rijden ook zelf achter was gekomen dat zijn kofferbak nog vol zat met onze spullen. Bij de kruising aan het begin van het dorp ontmoeten wij elkaar. De bagage wordt uitgeladen en we duwen de Audi weer met zijn neus in de goede richting want ook deze keer lukt het niet om op eigen kracht te keren. De chauffeur heeft kennelijk het vaste plan om snel weer naar Tulkebas terug te keren want hij vergeet zelfs enkele passagiers die op de auto aflopen om zijn onfortuinlijke rit nog een beetje financieel aantrekkelijk te maken. Deze dag sluit hij in ieder geval niet met winst af.

Waar de bagage nu staat is het nog een flink eind lopen. Zeker anderhalve kilometer vals plat. We bedanken onze tweede chauffeur dat hij uit zijn bed wilde komen en bepakt en bezakt ploegen wij ons nu een weg naar Abai 24. Daar komen we uiteindelijk een minuut of 20 later aan.

We zijn nog maar een paar uur thuis. Natasha belt met de prijzen van de auto-onderdelen voor Ruslan. Veel goedkoper dan in Shymkent dus hij zal binnenkort naar Almaty moeten om de spullen op te halen. Wordt vervolgd…

We zijn ook een schaap rijker. Wanneer je in Nederland een verjaardagscadeautje krijgt dan moet je daar politiek mee omgaan. Ook als je het niet leuk vindt moet je altijd met een glimlach dankjewel zeggen. In Kazachstan zijn die normen wat vrijer. Big Sultan—de jongste zoon van Elmira’s zus Gulnara en Sapar—is een paar weken terug één jaar geworden. Hij heeft daarvoor een jong schaap cadeau gekregen van Gulnara haar ouders. Omdat de boerderij ingesneeuwd is geweest staat dat schaap nog steeds op de boerderij. Gulnara kwam vandaag op bezoek om mij welkom te heten en vroeg en passant of wij niet belangstelling hadden om een schaap te kopen. Ze hadden op het ogenblik meer aan geld dan aan een schaap en aangezien het schaap bij Elmira’s ouders op de boerderij staat waar ook onze andere dieren bivakkeren was het het gemakkelijkst om het schaap aan ons te verkopen in plaats van op de veemarkt. Dan hoefde er ook niet mee getransporteerd te worden. Elmira haar moeder volgde dit gesprek zonder blikken of blozen en na wat onderhandelen over de prijs zijn we nu eigenaar van ons derde schaap. Ik wil het in Nederland nog meemaken dat je voor je verjaardag een cadeau krijgt en dan terwijl de gever erbij is anderen vraagt of ze het cadeau misschien willen overkopen omdat je er zelf eigenlijk niet zoveel belang bij hebt. Culturen verschillen, dat is wel duidelijk. Het schaap hebben we nu voor 35 euro gekocht. Wanneer wat groter gegroeid is brengt het rond de 75 euro op. In tegenstelling tot koeien en varkens zijn schapen een waardevaste investering. Schapen worden geslacht bij praktisch elke feestelijke gebeurtenis waardoor er een continue vraag is naar deze diersoort.

Voor de mensen die niet weten waar we Almaty de nacht doorbrengen: we slapen nooit in een hotel. Vlak bij het vliegveld zijn een aantal woonkazernes waarin met name oudere mensen wonen. Velen werkten vroeger op het vliegveld en een aantal baboeshkas (omaatjes) verdienen een centje bij door onderdak te verlenen aan passagiers. Sinds mijn eerste komst naar Kazachstan in 2002 hebben we er een aantal uitgeprobeerd en we hebben nu eentje gevonden die voldoet aan onze wensen. Geen kat in huis waar ik allergisch voor ben, en niet de hele dag het hemd van het lijf vragend of kankerend over de moderne tijd. Want verwacht voor de 3 euro per persoon per nacht niet de geneugten van een gewoon hotel.

Eten is niet onderdeel van het arrangement, maar rond het vliegveld zijn genoeg stalletjes en restaurants om voor een eenvoudige prijs te ontbijten of lunchen. Na het ontbijt is het zaak om naar het treinstation te gaan om daar kaartjes te kopen. In tegenstelling tot het Nederlandse systeem worden plaatsen in de treinen op naam verkocht, waardoor je een gegarandeerde zit- of slaapplaats hebt. Nadeel is dat je vooraf moet reserveren om zeker te zijn van een plek. Als we bij het station aankomen blijken alle aaneengesloten plaatsen al volgeboekt. Ruslan zal dus in een aangrenzende coupé moeten slapen. Zelf slapen Elmira en ik op de bovenste twee bedden van een vierpersoons coupé.

Eigenlijk vindt Elmira het reizen in een coupé maar overdreven luxe. Op de heenreis hebben ze in een gewone slaapwagon doorgebracht en dat voldeed prima. Ik leg echter uit, dat ik voor de komst van de familie over enkele maanden alle verschillende opties een keer uitgeprobeerd moet hebben om hun een goed voorstel van de mogelijkheden te kunnen doen. Bovendien sjouw ik vrij veel bagage mee die ik liever niet kwijt wil en dan is een vierpersoons coupé wat overzichtelijker dan een lange slaapwagon zonder compartimenten. Als we eind maart weer naar Almaty gaan zullen de slaapwagon uitproberen zeg ik toe. Uiteindelijk schaft ze daarom de dure kaartjes aan. Nu is duur wel een relatief begrip. Voor een afstand van meer dan 600 kilometer betalen we 18 euro inclusief huur van het beddegoed. In de slaapwagon kost dit 12 euro. De bus kost op dit traject 4 euro, maar van comfort kun je dan niet echt meer spreken. Dus in relatieve zin hadden we nu wel een dure oplossing, maar in vergelijking wat je in Nederland voor een dergelijke treinreis zou moeten betalen is het een lachertje.

Nadat de kaartjes gekocht zijn wil Elmira nog naar de markt om een broek voor Ruslan te kopen. Ik zie Ruslan’s gezicht betrekken. Hij heeft gisteren al bijna een dag op de markt doorgebracht en hij ziet de bui al hangen. Gelukkig vertrekt de trein niet al te laat in de middag dus het zal niet zo’n slopende tocht worden als gisteren het geval was. Ondanks de zes maanden oude Knufsik lijkt Elmira bijna onvermoeibaar bij haar zoektocht op de markt. Na een aantal stalletjes afgelopen te hebben—waarbij Ruslan het liefst bij het eerste stalletje al een broek had gekocht—wordt uiteindelijk een broek gevonden die aan alle eisen voldoet qua maat, kleur, materiaal, kwaliteit en prijs. Zichtbaar opgelucht trekt Ruslan hem aan en kijkt in de passpiegel. De broek wordt betaald en we kunnen terug naar het vliegveld. Om een hapje te eten en vervolgens met onze bagage naar het treinstation te vertrekken.

Baboeskha zag wel wat in Ruslan als aanstaande voor haar nog onbemiddelde kleindochter Natasha. Het is dan ook volgens ons geen toeval toen ‘s middags bij onze terugkeer Natasha op ons zat te wachten. Semi-nonchalant was ze haar haar aan het kammen toen we binnenkwamen. Natacha hebben we al eerder ontmoet. Haar vader is aan de drank en daarom brengt ze een groot deel van de tijd door bij haar oma. Ze heeft een koksopleiding gedaan maar werkt nu sinds ongeveer anderhalve maand op de auto-onderdelenmarkt in Almaty. Dat komt mooi uit. Ruslan heeft voor de oeazik en de vrachtwagen nog de nodige onderdelen nodig dus een mooie gelegenheid om het gesprek op een neutrale wijze te openen. Natasha loopt rood aan als Ruslan haar vraag wat een specifiek onderdeel kost. Ze begint wat te hakkelen en zegt dat ze het niet helemaal precies weet. Of ze er morgen op de markt naar mag vragen en mag terugbellen; telefoonnummers worden uitgewisseld.

We moeten onderhand naar de trein. Met onze koffers en tassen lopen we naar de weg. Daar staat een audi waarvan de chauffeur zijn ramen aan het wassen is. Elmira vraag hoeveel het zou moeten kosten naar het treinstation. Voor 300 Tenge (minder dan 2 euro) wil hij het wel doen. Een prima prijs dus de bagage wordt in de kofferbak geladen en wij stappen in. De chauffeur stapt achter het stuur en draait de contactsleutel om. Er gebeurt niets.

De sleutel wordt teruggedraaid en wederom volgt een startpoging. Weer niets. De chauffeur is echter geheel niet uit het veld geslagen en vertelt dat er door het wassen waarschijnlijk water in het contact is gekomen. Hij zal direct wel aanslaan. Na enkele minuten vruchteloos proberen stapt hij uit en opent de motorkap. Met een intelligente blik wordt naar de machinerie getuurd. Veel meer dan turen kun je bij een Audi niet, want de technologie is niet zo overzichtelijk als bij en Lada. Daar krijg je een weerbarstige motor praktisch altijd aan de praat door wat te rommelen met de bougiekabels of aan de carburator, maar bij een moderne westerse auto kun je dat wel vergeten. De klep wordt weer gesloten en met een verzekerde blik stapt de chauffeur weer achter het stuur. Nu moet hij het weer doen. De sleutel gaat om en er gebeurt niets. Wat heen en weer rammelen met de sleutel, dan een aantal startpogingen en plotseling horen we wat gebrom van onder de motorkap. De gevoelige snaar is kennelijk geraakt want de motor ontwaakt uit zijn slaap en slaat aan. Niet helemaal met het gezoem dat ik van dit merk gewend ben, maar niet zeuren, hij draait en we kunnen naar het station. In Nederland was elke taxiklant al gillend weggelopen, maar wij hebben zonder een blik van verontwaardiging, of zelfs maar een glimlach, bijna 10 minuten in de auto gezeten om deze chauffeur de mogelijkheid te bieden zijn centjes te verdienen. Welkom in Kazachstan.

Het treinstation Almaty-2 is niet ver van het vliegveld. Daarom is het misschien een goed idee bezoekers in het vervolg niet in een hotel in het toeristencentrum van de stad te stallen, maar in plaats daarvan in het hotel op loopafstand van het vliegveld. Dat scheelt een nachtelijke transfer van meer dan een half uur. Dat hotel wordt op dit moment wel verbouwd dus het is onduidelijk wanneer er daar mensen ondergebracht kunnen worden.

Almaty-2 is vergelijkbaar met zoveel stations van de voormalige Sovjet Unie. Een majestueus stationsgebouw met daarachter de perrons. Je loopt van het ene naar het andere perron door de rails over te steken. Niks geen tunnels, slagbomen en dergelijke. Gewoon naar links en rechts kijken of er geen verkeer aankomt. Er staat slechts één trein, de High Comfort trein naar Shymkent. Wagon 11 is iets voorbij de helft. Nadat de provodnik onze kaartjes heeft gecontroleerd sjouwen we de bagage naar binnen.

Dit type wagon vind je werkelijk op de hele wereld, uitgezonderd Nederland. Nederland is eenvoudig weg te klein om een slaaptrein te kunnen exploiteren. Net als je slaapt ben je alweer aan de andere kant van het land en moet je er weer uit. De wagon is ingedeeld in een negental coupés, elk met twee banken. Boven elke bank kan een bed neergeklapt worden. onder de banken en in een compartiment boven het gangpad kan de bagage worden weggestouwd.

Niet lang na het vertrek komt de provodnik langs. Het geld innen voor het beddegoed en in rap Russisch uitleg gevend over de wagon. Toiletten zijn aan beide einden, Warm water kan gratis uit de boiler getapt worden en een pot thee kan langs worden gebracht voor 100 Tenge (0,5 euro). Een restauratiewagon is er niet. Vermoeid door onze lange reis naar Almaty en de hectische activiteit daar klimmen Elmira en ik al gauw op ons bovenbed en vallen binnen een half uur in een diepe slaap.

Aangekomen is wel het juiste woord. Niet alleen ben ik na vier maanden weer in Kazachstan aangekomen, maar ook Elmira heeft er de nodige kilogrammen bij gekregen. Zes maanden woont de kleine Knufsik nu in haar buik, en hij gedraagt zich als een echte meeëter. Qua eetcapaciteit wint Elmira het nu van mij, maar ze eet dan ook voor twee.

Hoewel niet de allergoedkoopste op de route—Air Astana is met haar overstap in Atyrau duidelijk goedkoper—is KLM toch een goede keuze geweest. De schipholtaxi staat om iets over half negen voor de deur, heel anders dan de nachtritten met files in de spits bij Amsterdam die ik tot nu toe gewend was.

Op Schiphol is het even wennen. KLM heeft een nieuw inchecksysteem waarbij de baliemedewerksters vervangen zijn door een aantal gecomputeriseerde palen. Je kunt hier je paspoort of ticket door een lezer halen waarna je met een aantal vragen automatisch wordt ingecheckt. Eén ding kan zo’n paal nog niet, namelijk de bagage aannemen. Die moet vervolgens alsnog bij een balie worden afgegeven. Voor lange afstandsreizigers levert deze nieuwe methode daardoor niet zoveel voordeel op, maar op de kortere vluchten kunnen de mensen met alleen handbagage heel snel hun boardingpass krijgen. Dat heeft voor de mensen met veel bagage het voordeel dat de wachtrijen bij de check-in balies korter zijn. Hoe het systeem in de drukke vakantieperiode gaat uitwerken heb ik een hard hoofd in. Dat is historisch gezien de drukste periode, waarbij bovendien veel reizigers bagage bij zich hebben die moet worden ingecheckt. KLM zal er dan waarschijnlijk niet aan ontkomen in deze periode een groot deel van de afhandelingen handmatig te doen.

De vlucht naar Almaty is niet volledig volgeboekt. Naar mijn eigen inschatting is zo’n 60% van de stoelen bezet, met slechts zeer weinig mensen in de business class. Mijn ervaring met Air Astana is dat ze zowel in economy class als business class volledig vol zitten, voornamelijk met personeel voor de olie-industrie. Dat betekent dat KLM er nog een harde dobber aan zal hebben om concurrerend te blijven op de verbinding naar Kazachstan.

Het vliegveld in Almaty is niet zo lang geleden volledig vernieuwd. Het nieuwe gebouw is sinds ongeveer een jaar in gebruik met alle geneugten van dien, zoals een slurf om het toestel te verlaten naar de paspoortcontrole en aankomsthal zonder door de kou te hoeven. Ook de procedures zijn bijna efficiënt te noemen. De paspoortcontrole vergt nog wel enige tijd omdat in de computer de foto van het paspoort, de visumaanvraag en een actuele foto met elkaar worden vergeleken, maar het is geen ellenlang gezeur meer. Wat dat betreft ligt Almaty zeker vijf jaar voor op Atyrau.

Gelukkig worden een aantal zaken in deze moderne omgeving nog op zijn Kazachs gedaan. In de aankomsthal zijn drie bagagebanden. Op de meeste luchthavens wordt de bagage van een vliegtuig op één bagageband uitgeladen en vermeldt een computerscherm bij elke band welke bagage daar te vinden is; zo niet in Kazachstan.

Lufthansa schijnt het scherm bij één van de banden gehuurd te hebben voor reclame, want ondanks dat daar levensgroot de naam van deze luchtvaartmaatschappij wordt vermeld blijkt het de band te zijn waar de meeste bagage van het KLM vliegtuig wordt uitgeladen. Inderdaad, je leest het goed, de meeste bagage, want niet lang na het starten van de eerste band komen de twee andere banden ook in beweging en worden daarop van dezelfde vlucht koffers uitgeladen. Het is dus zaak alle banden tegelijkertijd in de gaten te houden om te kijken waar mijn reistas zal verschijnen. Gelukkig komt mijn reistas vrij snel opdagen.

Elmira is samen met Ruslan naar Almaty gekomen en ze staan mij met zijn tweeën op te wachten bij de uitgang. Het was haar eerste keer met de trein op dit traject en Elmira had het beter gevonden daarom maar wat emotionele steun mee te nemen in de vorm van haar jongere broer. Bovendien had ze van haar moeder een bestellijst opgekregen van wat er vanuit Almaty meegenomen moest worden: dekens, jas en trui voor haar vader, een nieuwe broek voor Ruslan. Ook zelf had ze het nodige op het lijstje zoals positiekleding om de alsmaar dikker wordende buik te kunnen omspannen. Kortom een drager kwam goed van pas. Ze zijn ‘s ochtends met de trein in Almaty aangekomen en hebben de hele dag benut om de markt af te struinen naar de benodigde artikelen. Het aantal tassen dat op ons logeeradres staat opgesteld boezemt dan ook ontzag in. Dat zal allemaal met de trein mee moeten naar Zhabagly.

Nog een paar uur, dan word ik opgehaald door de Schiphol taxi. Het begin van de grote reis naar Kazachstan. Elmira is al in Almaty aangekomen. Ik heb haar net aan de telefoon gehad. Samen met Ruslan was ze op de markt een nieuwe jas voor haar vader aan het zoeken. Het weer in Almaty was goed, geen sneeuwbergen zoals bij Zhabagly.

De treinreis was voorspoedig verlopen—veel beter dan Elmira op voorhand had gedacht. Ze had bijna het gehele traject geslapen. Alleen dicht bij het raam had het een beetje getocht, maar dat staat in geen verhouding tot de ontberingen die we in de nachtbussen al meegemaakt hebben. Ik vermoed dat we—nu Elmira eenmaal over de drempel is—wel vaker met de trein op en neer zullen reizen. Weliswaar is het zo’n drie keer duurder dan de nachtbussen maar een stukje comfort is ook wat waard. En wat maakt een treinreis van 10 euro nog uit als je kort daarvoor een vlucht van bijna 1000 euro erop hebt zitten?

Veel mensen vragen ons in wat voor auto Elmira en ik in Kazachstan rondtoeren. Wanneer ik zeg dat we in een Lada rijden kijken de meesten me maar een beetje meewarig aan. Tot ik ze vertel dat deze nieuw auto slechts € 3500,- kostte, en voor die prijs voorzien is van lichtmetalen velgen, centrale deurvergrendeling met radiografische afstandsbediening en een stereo cassette installatie.

Zelf heb ik er nog een car-kit ingebouwd, een koelkast achterin voor als het 42 graden is maar we ons drinken toch koel willen houden en een binnen/buiten thermometer. Wanneer je dan rekent dat de vering van de Lada veel geschikter is voor de hobbelwegen in Kazachstan dan de vanuit het westen geïmporteerde wagens die bovendien veel lager op de wielen staan en daardoor nogal eens buikschuiven dan is dit nog niet zo’n slechte keus.

Let ook op de flitsende uit Nederlande meegenomen belettering waarmee we onze inseminatiepraktijken aan de man brengen. Deze afbeelding is al een half jaartje oud, maar stond op dia. Nu ik hem eindelijk ingescand heb kunnen ook anderen ervan genieten.

De huidige generatie computers is uitgerust met snelle processoren. Deze processoren zijn vaak sneller dan de supercomputers van enkele jaren geleden. Toch maken de meeste mensen maar weinig gebruik van de rekenkracht van hun computer. Meestal staat de processor te wachten op nieuwe opdrachten. Niet zelden zal een computer 95% of meer procent van de tijd niets staan te doen. Je zou deze tijd kunnen gebruiken om mee te helpen om ziekten als Alzheimer en Parkinson uit te bannen.

Een processor slijt niet van extra werk. Dus het is geen probleem de onbenutte rekentijd te gebruiken voor zinvolle doeleinden. Een van de mogelijkheden is het Folding@Home project van Stanford University in de VS. Deze universiteit voert simulaties uit van eiwitten in de hoop meer inzicht te krijgen in de biologische processen die daarmee samenhangen en zo oplossingen te vinden voor ziekten als Alzheimer, BSE en Parkinson.

Dergelijke simulaties kosten ontzettend veel rekenkracht. Meer rekenkracht dan op een enkele supercomputer beschikbaar is. Daarom heeft Stanford University in 2000 een project opgestart om via internet met elkaar verbonden computers deze simulaties uit te voeren. Sinds 2000 hebben al meer dan 1.000.000 computers delen van de simulaties uitgevoerd. Jouw PC kan er ook een van zijn.

Ik heb sinds kort Folding@Home op mijn computers geinstalleerd en het heeft geen enkele impact op de snelheid van de computer. Het rekenproces loopt in de achtergrond op zeer lage prioriteit en verstoort daarmee niet de normale bezigheden. Ook een permanente internet verbinding is niet noodzakelijk. De computer wisselt slechts een keer in de paar dagen de rekenresultaten uit, dus ook als je alleen een inbelverbinding hebt is meedoen aan Folding@Home een goede keuze.

Er zijn twee mogelijkheden om mee te doen. Allereerst kan dit via Google op compute.google.com. Daarnaast kun je je rechtstreeks aanmelden bij de universiteit op folding.stanford.edu/download.html

Folding@Home is beschikbaar voor Windows, Linux en Mac computers.

Lammert

Mijn terugreis naar Kazachstan is definitief geboekt. Zaterdag 26 februari vertrek ik naar Almaty. Elmira zal me daar komen ophalen. We gaan terug per trein omdat dit op dit moment het enige vervoermiddel is dat zonder problemen de metershoge sneeuwwallen kan weerstaan. Het permanente goederenvervoer tussen Almaty en het westen houdt de treinverbinding open. Bovendien hebben de Sovjets op alle kwetsbare plekken rond de spoorlijn wallen en boomsingels aangelegd om het opwaaien van sneeuw te beperken. De trein was immers een van de belangrijke transportmiddelen voor troepen en materieel verplaatsingen van het rode leger.

Ongeveer elk jaar neem ik een andere luchtvaartmaatschappij. Niet zozeer omdat ik graag alle maatschappijen wil uitproberen, maar omdat de prijs verhoudingen elk jaar weer anders liggen. In 2002 heb ik gebruik gemaakt van British Airways. BA had een vlucht van Londen naar Baku en dan verder naar Almaty. Op het traject naar Baku waren veel passagiers, maar op het laatste stuk van enkele duizenden kilometers was het aantal passagiers op een hand te tellen. Daarom stuntten ze in dat jaar met de prijzen om meer mensen op de vlucht naar Almaty te lokken. Dat is niet gelukt—de vlucht bestaat niet meer—maar ik heb van deze stuntprijzen goed kunnen profiteren.

In 2003 bleek Lufthansa de beste keuze. Door de concurrentie die zij ondervonden van Air Kazakhstan op de vlucht tussen Frankfurt en Almaty waren ze gedwongen hun prijzen laag de houden. KLM daarentegen met een monopoliepositie op Amsterdam – Almaty kon vrijelijk zijn prijs definieren en lag meer dan driehonderd euro boven de prijs van Lufthansa.

2004 is het jaar van het faillisement van Air Kazakhstan. Lufthansa zag zijn kans en verhoogde per 2005 zijn prijzen op de vlucht naar Almaty. Een nieuwe luchtvaartmaatschappij nam echter nu een deel van de buitenlandse verbindingen van Air Kazakhstan over. Air Astana opende een vlucht tussen Amsterdam en Atyrau—de basis van de olieindustrie—met een directe aansluiting op Almaty. Tegelijkertijd verbood de Kazachstaanse regering chartervluchten vanuit het buitenland op Atyrau om zo concurrentie voor Air Astana te voorkomen. Mijn ervaring vorig jaar was dat de vlucht tussen Amsterdam Atyrau bomvol zit met mensen die werken in de olieindustrie. De business class zit vol met de managers en de economy class is gevuld met de reguliere arbeiders. De meeste passagiers op dit traject zijn Amerikanen. De vlucht van Atyrau naar Almaty zit vol met Kazachstanen. Met zo’n permanent volgeboekt toestel heeft Air Astana zijn prijzen voor het totaal traject Amsterdam – Almaty tot ver onder die van KLM gebracht. KLM heeft gereageerd door zijn prijzen ook enkele honderden euro’s in de min bij te stellen.

Vanwege het gedoe op het mini vliegveldje van Atyrau bij het overstappen vlieg ik deze keer dus met KLM. Maar bij welke maatschappij ik de volgende vlucht boek? Ik zou het niet weten.

Het actief worden van het Kyoto Verdrag—doordat nu voldoende landen het verdrag hebben geratificeerd—heeft ook in Nederland een verandering teweeg gebracht. Voor het eerst sinds jaren wordt het langer openhouden van de kerncentrale in Borssele overwogen omdat kernenergie op dit moment de enige energievoorziening is die op grote schaal en voor langere duur kan voorzien in de energiebehoefte van de mensheid zonder daarbij een aanslag te doen op het CO₂ gehalte in de atmosfeer.

De discussie rond Borssele is ook in het verleden niet langs mij heen gegaan. Mijn broer Bauke was in de jaren zeventig een felle tegenstander van het gebruik van kernenergie. Hij behoorde tot de mensen die aanwezig was bij de protestacties, zich liet vast ketenen aan de hekken en dergelijke. Toegegeven, in die tijd was er niet zoveel bekend over de gevaren van het op grote schaal voorzien van de energiebehoefte door kerncentrales. Negen jaar jonger dan Bauke ben ik in een andere tijd opgegroeid. De jaren zestig die zijn levensstijl van politiek activisme hebben beinvloed zijn langs mij heen gegaan en ik ben veeleer een telg van de zakelijke jaren tachtig. Mijn eerste politieke herinnering is het “Bestek ’81”, de eerste grootschalige naoorlogse bezuinigingsoperatie in Nederland. Een verharding en individualisering van de maatschappij stond centraal in mijn jeugdperiode.

Getriggerd door de acties van mijn broer, maar met een open blik heb ik daarom aan de Rijksuniversiteit Groningen alle beschikbare stralingveiligheids cursussen gevolgd. Je kunt m.i. tenslotte pas een gedegen oordeel geven over een situatie wanneer je bereid bent een probleem van alle kanten te aanschouwen. Ik mag mijzelf gediplomeerd stralingsdeskundige niveau 3 noemen. Ik denk dan ook dat ik over de gevaren en gevolgen van straling wel iets zinnigs kan zeggen.

Radioactiviteit en straling wordt altijd in verband gebracht met gevaar. Dat is waar, wanneer het op ongecontroleerde wijze vrij komt. Het wordt door veel mensen geassocieerd met een probleem voor de volksgezondheid. Waar bijna niemand het over heeft zijn de voordelen die straling heeft en de medische toepassingen die juist zorgen voor een langer, gezonder en veiliger leven. De meest bekende toepassing van radioactieve straling in de medische wetenschap is ongetwijfeld de bestraling van tumoren als totaalbehandeling, of aanvullend op chemische en chirurgische ingrepen. Tumoren hebben de eigenschap dat ze bestaan uit snel delende cellen, aangestuurd door defecten in het DNA. Bij dit delen moet steeds een volledige kopie van het DNA worden gemaakt. Wanneer door straling extra fouten in het DNA sluipen blokkeert dat in veel gevallen dit kopieerproces. Van cellen in de omgeving wordt door de straling het DNA ook beschadigd, maar voor het normaal overleven van een cel wordt meestal slechts een klein stukje van het DNA gebruikt waardoor normale cellen een grotere overlevingskans hebben na bestraling dan tumorcellen. Een partiele beschadiging van het DNA van een normale cel is daardoor in veel gevallen niet schadelijk voor het functioneren van een cel. Door een goede dosering van de hoeveelheid straling kan worden bereikt dat het DNA van de meeste—zo niet alle—tumorcellen voldoende beschadigd wordt om vermeerdering tegen te gaan, zonder dat de meeste omliggende cellen zover worden beschadigd dat hun functioneren wordt belemmerd.

Straling voor medische behandeling kan op twee manieren worden opgewekt. Een methode is het gebruik van krachtige Rontgenapparatuur. Dat is echter in veel gevallen niet toepasbaar. Vaak worden radioactieve atomen gekoppeld aan een medicijn dat zich op specifieke plaatsen in het lichaam ophoopt. Hierdoor ontstaat een stralingsbron in het lichaam zelf. Met een juiste dragerkeuze kunnen hiermee heel lokaal van binnenuit tumoren worden bestraald.

Om dergelijke radioactieve medicijnen te maken is allereerst een grote bron nodig waarin de radioactieve atomen kunnen worden aangemaakt. Dit is bijna altijd een kernreactor. Een van de best bewaarde geheimen van Nederland is, dat wij zo’n 50% van alle medicijnen voor nucleaire behandelingen in Europa aanmaken in onze Pettense kerncentrale. Voor behandeling is het wenselijk isotopen te gebruiken met een zeer korte halfwaarde tijd. De behandelingstijd kan daarmee worden beperkt, en de patient krijgt slechts gedurende relatief korte tijd een stralingsbelasting te verduren. Voor dergelijke behandelingen, en nieuwe behandelingen met neutronenbestraling moet zeer dicht bij de bron worden gewerkt. Vandaar dat in Petten ook de mogelijkheid is om lokaal te behandelen.

Velen zullen zich nog de discussie herinneren over de neutronenbom, enkele tientallen jaren geleden. Neutronenstraling wordt nu in Petten succesvol toegepast bij de behandeling van bepaalde soorten tumoren met als bijeffect dat het omliggende weefsel niet wordt beschadigd. Wat in de jaren zeventig en tachtig werd gezien als het meest verschrikkelijke wapen uit de menselijke geschiedenis is nu omgetoverd tot een hoopvol middel in de strijd tegen een van de belangrijkste volksziekten.

Radioactieve straling wordt echter niet alleen voor behandeling gebruikt in de medische wereld. Ook voor preventie wordt veelvuldig straling toegepast. Ook hiervan zijn veel mensen niet op de hoogte. Het wordt als vanzelfsprekend ervaren dat verbandmiddelen, wegwerpspuiten, etc. steriel zijn verpakt. Veel van deze producten worden niet gesteriliseerd door verhitting, maar door doorstraling. Met voldoende hoge doses straling van een Cobalt-60 bron worden alle microorganismen gedood, ook bij producten die niet verhit kunnen worden. Doorstraling is zeer effectief als sterilisatiemiddel omdat een product eerst verpakt kan worden en dan pas wordt gesteriliseerd. Dat is bij verhitting vaak niet mogelijk of moeilijker. ⁶⁰Co kan alleen in kernreactoren in voldoende hoeveelheden worden aangemaakt.

Dus de vraag of kerncentrales een positieve bijdrage leveren aan de volksgezondheid durf ik rustig met ja te beantwoorden. Zelfs als er nu in Nederland een grote ramp zou gebeuren vergelijkbaar met Windscale, Harrisburg of Tsjernobyl durf ik nog steeds te beweren dat kerncentrales in Nederland daarna meer mensenlevens gered, dan gekost zouden hebben.

Lammert