Lammert's Weblog

In Kazachstan word je geleefd door de omstandigheden. Dat geldt ook voor het eten dat je voorgeschoteld krijgt. Gisteren heeft Elmira drie bevroren kippenpoten gekocht. Eén is overgebleven omdat die niet in de pan paste. Die poot is gisteravond in het vriesvak van de koelkast gelegd maar vanochtend bleek dat de koelkast—die gisteren pas opnieuw aangeschakeld is—de winter niet heeft overleefd. Gelukkig is de buitentemperatuur maar enkele graden boven nul en staat de koelkast in een onverwarmd bijgebouw, maar het is toch zaak de kip snel te verorberen. Voor vandaag staat dus weer kip op het menu.

We bladeren wat in het kookboek en vinden een recept van kalkoenfricassee in paprikaroom. De foto ziet er goed uit, en de meeste ingrediënten hebben we. De reepjes kalkoenfilet vervangen we door het vlees van onze kippenbout. Het is bovendien een recept dat vrij snel klaar te maken is, 20 minuten volgens het kookboek.

Het vlees wordt van de poten gesneden. Onze recent aangeschafte keukenmessenset komt goed van pas. Elmira en ik hebben wat discussie over welke stukken wel en niet gegeten zullen worden. Onder “vlees” verstaan Kazachen zo ongeveer alles wat niet te hard is om een kunstgebit op stuk te bijten. Als Nederlander hanteer ik een wat andere definitie waardoor we besluiten de stukken vel en vet die normaal mee de pan in gaan deze keer maar bij het hondevoer te doen. Heeft Juliëtta ook eens een feestmaal.

Er is maar weinig room voorhanden waardoor we dat aanvullen met roomboter. De resulterende saus is daardoor wel wat vet, maar de smaak is er niet minder om. Een beetje fine-tunen van de specerijenhoeveelheid en dit recept zou niet misstaan in een restaurant. Ook mijn schoonmoeder die vandaag terug is uit de bergen vindt het een delicatesse. Heel wat anders dan die standaard gekookte deeg en vleesballetjes en aardappelsoep die de Kazachse keuken in het algemeen voorstelt.

Zeker een recept om nog eens voor te schotelen.

De specerijen zijn binnen en dus moet ik beginnen met mijn kookkunsten te vertonen. Dat is nogal lastig, want veel voedselvoorraad houden ze hier in Kazachstan niet aan. Voor de meeste recepten die in het kookboek staan zijn ingrediënten nodig die niet op voorraad zijn. Daarom zoek ik op www.kiprecepten.nl naar een eenvoudig kiprecept met zaken die wel voorhanden zijn. Het wordt kippenbout met appel. De amandelen uit het recept vergeet ik gemakshalve maar even, die hebben we niet.

De kippenbouten die Elmira zojuist heeft ingekocht hebben elk het formaat van een volledige Nederlandse kip. Het meest hoogwaardige kippenvlees wordt hier duidelijk niet verkocht. De bouten lijken meer op de resten van uitgerangeerde overjarige legbatterijkippen. Het recept gaat uit van 4 bouten, maar er passen maar twee in de pan. Dat is bij dit formaat poten ook ruim voldoende voor een maaltijd voor vier personen.

Het eerste probleem doemt op. De poten zijn diepgevroren en over een paar uur willen we al gaan eten. Fatsoenlijk ontdooien en zout en specerijen voldoende in de poten te laten trekken zal betekenen dat we vandaag niet meer kunnen eten. We besluiten het erop te wagen en te hopen dat de smaakmakers in de korte tijd nog voldoende hun weg tot het binnenste weten te vinden. We volgen nauwkeurig het recept, voegen na 40 minuten de appelschijfjes en kaneel toe. Nog tien minuten en dan kunnen we eten.

Riiinnnnggg, de radiotelefoon gaat. De twee knechten op de boerderij hebben ruzie gekregen om het een of ander en één van hen heeft het voor gezien gehouden. Hij is nu lopend op weg naar huis. Dat is uiteraard niet de bedoeling en Ruslan gaat met de jeep op pad om de knecht op weg naar huis op te pikken en weer naar de boerderij terug te brengen. Niet veel later arriveert mijn schoonvader. Ook hij wil zich graag bemoeien met de problemen op de boerderij. Of Elmira hem met de auto niet even kan brengen naar de waterkrachtcentrale, vanaf daar zal hij wel verder naar de boerderij lopen.

Al met al lopen de tien minuten nogal uit en vijfenvijftig in plaats van tien minuten sudderen de appeltjes tussen de kippenpoten voordat ze opgediend worden. Hier en daar is het geheel aan de pan vast blijven plakken, maar gelukkig nog niet echt aangebrand. Wel zijn de poten flauw, het zout en de specerijen hebben hun werk niet goed kunnen doen. De appelschijfjes zijn wel lekker geworden. Een goed idee om in het vervolg de kippenpoten wat vroeger te kopen en te laten ontdooien. Maar ja, dit was ook mijn eerste experiment.

Vandaag gaan we proberen de boerderij te bereiken. Door de regen van de afgelopen dagen is de weg modderig en zelfs met de jeep is het nu lastig om omhoog te komen, maar één van de koeien heeft dringend medicijnen nodig en Elmira is binnen het gezin degene die meestal de medicijnen toedient. Bovendien is het een mooie gelegenheid om voor het eerst de kalfjes te aanschouwen die met Nederlands sperma ter wereld gekomen zijn.

Achterin de Oeazik ligt 500 kilo voer voor de varkens en meststieren dat vanochtend ingekocht is en mee naar de boerderij moet. Daardoor zijn er maar twee stoelen vrij. Elmira zoekt een plekje op de balen voer en Ruslan zet zich achter het stuur. Ik zit ernaast met de medicijnen en fototoestel in een tas.

Het eerste stuk van het normale pad de bergen in is onbegaanbaar vanwege de modderstromen. Daarom nemen we een alternatieve route die over het terrein van het voormalige scouting centrum leidt. Daarna begint het geglibber. Ondanks de vierwiel aandrijving kan de jeep maar nauwelijks grip krijgen op de gibberige bodem. De ondergrond is nog bevroren en daarop ligt een laagje van een paar centimeter modder. Het is ware tovenarij om op het pad te blijven en niet vast komen te zitten in één van de oude diepe ingesleten sporen. Zo’n 300 meter voor de boerderij wordt de weg te slecht om nog verder te gaan. De jeep wordt gekeerd zodat dat straks in het donker niet meer hoeft en wij lopen het laatste stuk over het glibberpad naar de boerderij. Ruslan zal vanaf daar met de tractor terugrijden naar de jeep om het voer op te halen. Het is inmiddels licht gaan motregenen en ik stop mijn camera diep in mijn binnenzak om hem niet nat te laten worden. Elmira heeft duidelijk meer moeite dan normaal om deze helling te nemen, maar wat wil je met een baby van 7 maanden aan boord. De meeste vrouwen in Nederland zijn dan al bijna toe aan hun zwangerschapsverlof en toeren alleen nog rond in hun auto om babykleertjes in te kopen. Ik ken weinig die dan nog over glibberige bergpaadjes door weer en wind een boerderij proberen te bereiken om daar ziek vee te helpen.

Op de boerderij wordt de schade door de uitzonderlijke sneeuwval direct duidelijk. De hooischuur is een dikke maand geleden ingezakt onder het pak van anderhalve meter sneeuw en er rest nu weinig meer dan versplinterd hout, en scherven golfplaat. De meeste materialen zijn al weggehaald om de pakken hooi die in de hooischuur lagen opgeslagen in een andere schuur veilig te kunnen stellen. Het zal de nodige moeite en geld kosten om de schuur weer op te bouwen. De andere gebouwen die nu als stal dienst doen voor de koeien, paarden, varkens en schapen zijn te laag om daar voldoende hooi in op te slaan, dus dat is geen alternatief.

Sinds ik voor het laatst afgelopen oktober op de boerderij ben geweest is wel het nodige veranderd. De stal waar de koeien staan heeft nu een verharde vloer en de koeien staan ongeveer zoals in een Nederlandse grupstal opgesteld achter een centrale voederbak. De overgebleven varkens liggen in hun eigen afgeschutte domein waar ze door het rijkelijk toegediende voer moddervet geworden zijn. Ook in de stal waar de kalveren en de zwakkere dieren staan zijn nu afgeschutte compartimenten met eigen voederbak.

Het eerste kalf van Nederlandse origine dat de naam Mieshke heeft gekregen huppelt om ons heen. Hij is eerst wat schichtig, maar dat verandert snel. Het kost nogal wat moeite om hem rustig op een plaats te krijgen waar ik een foto van hem kan nemen.

Het houdt op met zachtjes motregenen en de regen begint met bakken uit de hemel te vallen. Het is inmiddels donker geworden en we zullen door de blubber onze weg terug naar de oeazik moeten vinden. Het alternatief is om in bergen te overnachten, maar morgenvroeg moet room verkocht worden. Daarom besluiten we toch terug te gaan. Ruslan zal met de tractor tijdens onze glibberwandeling achter ons aanrijden met de melkbus met room en om ons bij te lichten. Er kunnen geen drie mensen in de tractor zitten, dus Elmira en ik lopen en glijden terug naar de jeep.

Onze reparaties van afgelopen zomer hebben hun effect gehad. Ondanks de stromende regen is het nu droog in de jeep door het nieuwe tentdak. Nadat Ruslan de tractor aan de kant van het pad gestald heeft om er morgen mee terug naar de boerderij te gaan, rijden we terug naar Zhabagly.

Eén van de meest verbazende zaken in Kazachstan is de postbezorging. Ik heb al heel veel zaken per post naar Kazachstan gestuurd, en alles is tot nu toe aangekomen. Dat is in veel landen wel anders. Van de post die Elmira naar haar vriendin in Rusland stuurt komt gemiddeld maar eenderde aan. De rest verdwijnt, waarschijnlijk geopend door malafide postwerknemers op zoek naar geld of kostbaarheden. In Kazachstan heb ik nooit dergelijke problemen meegemaakt.

Vlak voor mijn vertrek eind februari heb ik op het postkantoor een pakket met 10 kilo goederen afgegeven. Verzenden van spullen per post kost ongeveer 5 euro per kilo en komt meestal binnen twee weken aan. Het is een handige manier om niet te zware omvangrijke spullen naar Kazachstan te vervoeren zonder dat ik het in mijn vliegtuigbagage hoef mee te sjouwen. Vandaag is het pakket aangekomen op het postkantoor in Wanovka.

Omdat de lokale postbesteller grote poststukken niet kan vervoeren—hij doet alles lopend—moeten pakketten afgehaald worden op het centrale postkantoor. Toen Elmira en Ruslan vanochtend voer inkochten zijn ze ook even langs het postkantoor gegaan om te informeren of het pakket al binnen was. Dat bleek zo te zijn, maar omdat Elmira haar identiteitskaart niet bij zich had om zich te legitimeren, rijden we nu met zijn tweeën nog een keer naar Wanovka om het pakket op te halen.

De dame achter het bureau is in de vijftig, en ze ziet eruit alsof ze in het postkantoor geboren is. Rond haar zijn vellen postzegels, vele formulieren en nog te verzenden brieven opgestapeld. Handig vist ze een ontvangstformulier uit de stapels voor Elmira om in te vullen. Onderwijl wijst ze mij waar ik het pakket uit het magazijn kan halen. Ze is zelf wat slecht ter been, vandaar. In het magazijn liggen drie postzakken met in elke zak een groot pakket. Aan elke zak hangt een label met de adresgegevens van de ontvanger. Die van ons is dus gemakkelijk te vinden.

Ik sjouw de zak terug naar het bureau waar de postdame de gegevens van Elmira’s identiteitskaart controleert met de gegevens op het label. Vervolgens wordt een broodmes onder uit een bureaula gevist en de verzegeling om de zak wordt doorgesneden. De gegevens op het verzenddocument dat op de doos is geplakt worden nog eens gecontroleerd—deze dame gaat zeker niet over één nacht ijs—en ze vraagt een andere medewerkster of ze het gewicht wil controleren. Op het verzenddocument staat een gewicht van 9840 gram, maar de doos is aan de zijkant wat beschadigd en ze wil zeker weten dat er niets uit gestolen is. De doos gaat daarom als laatste check ook hier op de weegschaal. 9835 gram geeft het nieuwe digitale apparaat aan. Alles is OK, het pakket mag mee naar Zhabagly.

Het ontvangen van een pakket is elke keer weer een klein Sinterklaasfeest. Uiteraard weet ik wel wat er in zit, maar voor Elmira en huisgenoten is het een verrassing. Het grote dekbed dat ik er in gestopt heb valt in de smaak. De zelfgemaakte Kazachstaanse dekens zijn loodzwaar. Lichte en toch warme dekbedden zoals in Nederland zijn hier niet te koop, dus dit tweepersoons dekbed komt als geroepen. De citruspers is een krijgertje en stond al een tijdje op het verlanglijstje van Elmira. Helaas zijn er nu geen sinaasappels om hem direct uit te proberen. Een paar kookboeken, de broodnodige drop en een plastic zak met een assortiment specerijen.

Losse specerijen zijn hier in Kazachstan moeilijk te krijgen. Ze kennen hier wel de standaard specerijen zoals gemalen zwarte peper en kaneel, maar verder zijn specerijen alleen te krijgen als voorgemengde mixen voor soep of vlees. En die mixen voldoen niet echt aan de Nederlandse smaak. Ik heb in Nederland de meest gangbare specerijen gekocht om hier in Kazachstan uit te proberen. Daar hangt wel mijn belofte aan vast dat ik zal gaan koken zodra de specerijen binnen zijn, dat wordt dus nog wat!

Het regent nu al een paar dagen lang. Gisteren is er door de regen kortsluiting ontstaan in de centrale transformator van het dorp, maar die hebben ze gelukkig vrij snel kunnen vervangen waardoor we maar een paar uur zonder stroom hebben gezeten. Het ziet er niet naar uit dat het weer vandaag beter wordt. Ruslan en Elmira zullen naar Tjulkebas en Wanovka gaan om daar voer in te kopen voor het vee in de bergen. Na de winter zijn er nog veel voorraden over en de prijs is nu lager dan voor de winter. Onderwijl zal ik de boiler weer monteren en ophangen in de badruimte.

Het in elkaar zetten van de boiler gaat vrij snel. Eigenlijk is zo’n ding niet meer dan een geïsoleerde bak met een verwarmingselement, een thermostaat en twee leidingaansluitingen voor het inkomende en uitgaande water. Met zorg maak ik de afdichtrubbers schoon om te voorkomen dat de ketel gaat lekken. Het laatste restje kalk schud ik uit de ketel waarna het bodemdeksel weer gemonteerd kan worden. Een boiler is wel onhandig om te sjouwen, maar niet extreem zwaar. Tenslotte bevat het in lege toestand niet veel meer dan lucht en isolatiemateriaal. Aan de muur van de badkamer zijn twee haken bevestigd waarop de boiler kan worden gehangen. De leidingen worden aangesloten en de aanvoer- warmwaterkraan van het bad wordt geopend. Nu kan het water vrijelijk naar binnen stromen. 13 minuten kost het voor de 80 liter ketel volledig gevuld is. Snel, zeker gezien de waterdruk op dit moment. Het ontkalken heeft zeker zijn nut gehad. Nu kan het de stekker in het stopcontact. Het lampje van de thermostaat gaat branden en de elektriciteitsmeter begint te zoemen. Over een paar uur is er weer stromend warm water!

Even onder de douche is in Zhabagly niet zo gemakkelijk als het lijkt. Afgelopen winter heeft het hier 25 graden gevroren en uit voorzorg zijn toen de wasmachine en de boiler uit de aangebouwde badruimte gehaald en in huis geplaatst. Ondanks bijverwarming kon toch niet voorkomen worden dat een afsluitkraan en een T-stuk in de badruimte onder het geweld van het inwendige ijs bezweken. Gisteren hebben we op de markt een nieuwe afsluiter en T-stuk gekocht. Misschien kan ik vanavond eindelijk weer douchen.

Er kan weinig vervelender in een waterleiding kapot gaan dan een afsluitkraan. De enige manier om een nieuwe te monteren is door de vorige te demonteren en met een heus waterballet te proberen de nieuwe erop te plaatsen. Een centrale afsluitkraan per huis kent men hier niet, de meeste huizen zijn rechtstreeks op de centrale leiding aangesloten. Water komt uit het natuurgebied en kost bijna niets, dus watermeters en waterverspilling zijn hier onbekende begrippen. In dit overigens zo droge land heeft Zhabagly te kampen met een wateroverschot. Gelukkig staat er op dit moment nog niet veel druk op het waterleidingnet omdat het in de bergen nog koud is. Pas wanneer de sneeuw daar gaat smelten aan het eind van deze maand neemt de aanvoer van water, en daarmee de druk toe.

Als ik de oude kraan eraf gedraaid heb lukt het me met een duim de leiding redelijk af te sluiten. Onderwijl wikkel ik Teflon tape rond de schroefdraad om het geheel straks waterdicht te maken. Daarna pak ik de nieuwe kraan om die op de leiding te schroeven. Helaas gaat dat niet zonder mijn duim van de opening te halen dus ik word toch nog nat. Niet ernstig gelukkig, maar het is smeltwater en dus wel erg koud. Het is hier in Kazachstan altijd maar gokken hoeveel Teflon tape nodig is. Soms is er heel veel ruimte op de schroefdraad en zijn veel wikkelingen nodig voor een goede afdichting, soms is het een hele krappe passing en is elke wikkeling haast te veel. Gelukkig heb ik het goed ingeschat en de kraan schroeft mooi op de leiding. Nog even natrekken met een steeksleutel en kijken of het dicht is. OK, er komt geen water onder de schroefdraad vandaan. Hoewel dit geen definitieve test is—die komt pas in de lente als de waterdruk op zijn hoogst is—is de afdichting in ieder geval goed genoeg om geen grote lekkage te veroorzaken.

Het tweede probleem is het T-stuk bij de badkuip voor het koude water. Op echt Kazachstaanse wijze is ook deze leiding rechtstreeks op de hoofdleiding aangesloten waardoor het ook hier niet mogelijk is een afsluitkraan dicht te draaien om de waterstroom binnen de perken te houden. Overijverige bouwvakkers hebben twee jaar geleden over de leiding 10 centimeter beton gestort, dus even een kraantje ertussen plaatsen is geen optie. Gelukkig stroomt het overtollige water in de badkuip, dus als ik mij een beetje strategisch opstel word ik niet al te nat.

Het vastdraaien van het T-stuk op het eindje van 15 centimeter buis dat uit de tegelwand steekt gaat zonder problemen. Met een ferme haal van de steeksleutel zet ik beide overgebleven uiteinden in de juiste richting. Maar nu komt het probleem van het aansluiten van de bestaande doucheleiding. Bij de aanleg van de waterleiding heeft men het niet zo nauw genomen met de uitlijning. Op de ijzeren leiding heeft men een stuk schroefdraad gelast waarop nu het T-stuk is gedraaid. Maar dat is niet haaks gelast waardoor het T-stuk schuin staat op de doucheleiding. Ruslan weet raad. In de schuur ligt een schroefsleutel van een halve meter—een stuk gereedschap dat in Nederland de naam moordernaar draagt—en met een paar ferme tikken wordt de leiding verteld dat hij in een andere richting moet wijzen. Met wat spierkracht wordt het T-stuk onder de doucheleiding gemanouvreerd en het lukt om de mof vast te draaien. Wat Teflon tape aan de onderkant, touw aan de bovenkant, contramoer vastdraaien en het geheel zit.

De badkraan kan weer gemonteerd, maar eerst moeten de afdichtrubbers vervangen worden. Die zijn kennelijk niet bestand geweest tegen de hoge temperaturen van ons warme water want de rubbers hangen er in flarden bij. Een autobinnenband is echter ook na zijn eerste leven nog goed inzetbaar voor allerlei reparatieklussen en met een schaar worden een paar, niet volledig ronde, maar wel goed afdichtende ringen gecreëerd. Alle kranen kunnen nu worden geopend om de leidingen door te spoelen en dat is nodig, want in de ijzeren leidingen is de afgelopen maanden behoorlijk wat corrosie opgetreden!

Nu hoeft alleen nog maar de boiler op zijn plaats te worden teruggehangen. Bij het optillen maakt de boiler een onheilspellend rammelend geluid. In de handleiding staat dat eens in de twee jaar de interne magnesium anode moet worden gecontroleerd en zonodig vervangen. Redenen genoeg om het bodemdeksel te verwijderen en de toestand van binnen eens te aanschouwen. Gelukkig is de bijgeleverde handleiding in zowel Russisch als Engels, dus het kost weinig moeite om de thermostaat te demonteren en het bodemdeksel los te maken.

Al snel wordt duidelijk wat de oorzaak van het gerammel is. Het water in Zhabagly is hard, en daarmee bedoel ik ook echt HARD. Het water wordt gewonnen uit een ondergrondse bron in het natuurreservaat en onze boiler lijkt wel een miniatuur druipsteengrot. Er heeft zich een enorme hoeveelheid kalk afgezet op het verwarmingselement, de buizen en de binnenwand. Die kalk is deels los gegaan, en ligt nu als brokken in de ketel. Het eventjes terugplaatsen van de boiler om vanavond te douchen zal niet lukken, eerst moet dit stuk techniek worden ontdaan van zijn ketelsteen om te voorkomen dat het verwarmingselement te vroeg doorbrandt.

Hoe ontkalk je een verwarmingselement? Koken in water met azijn is een beproefde methode, maar het azijnzuur tast ook de magnesium anode aan. Die zit met schroefdraad vast op de bodemplaat, maar daar heeft zich zoveel kalk op afgezet dat het niet lukt het element los te draaien zonder iets te beschadigen. De enige methode die overblijft is mechanische verwijdering, ofwel net zolang kloppen en schuren op de kalklaag tot deze van het verwarmingselement los laat en het blanke metaal weer zichtbaar wordt. Een tijdrovend en precies werkje want het verwarmingselement mag niet beschadigd raken. Uiteindelijk is het half twaalf ‘s avonds als het element er weer in zijn originele staat uitziet. Tijd om naar bed te gaan, morgen zien we wel verder.

Als part-time wereldreiziger neem ik slechts zelden zaken mee terug uit het buitenland voor het thuisfront. Daarop is echter één uitzondering. Mijn moeder is een chronisch kettingrookster. Alle pogingen om ermee op te houden zijn gestrand en dus berust ik maar in dit feit en probeer ik in plaats daarvan de secundaire (financiële) lasten wat te verzachten. Roken wordt steeds duurder in Nederland, en daarom heb ik de vorige keer een aantal pakjes van een lokaal Kazachstaans merk meegenomen naar Nederland. Mijn schoonvader heeft als collega kettingroker dat merk aanbevolen omdat het qua smaak en rookgenot (wat is dat eigenlijk?) het dichtst bij de Europese sigaretten komt. Deze sigaretten worden gemaakt in de Philip Morris fabriek in Almaty, dus volgens Westers recept.

De douanebeambte die mijn bagage de afgelopen keer controleerde keek mij wat schaapachtig aan. Het kwam wel veel voor dat mensen Westerse sigaretten meenamen naar Kazachstan, maar dat Westerlingen Kazachstaanse sigaretten meenamen naar Europa was zeker een uitzondering. Maar omdat het aantal sigaretten binnen het vrijgestelde aantal viel waren er verder geen problemen en heb ik zo het thuisfront op meer dan een week goedkoop roken kunnen trakteren. En de sigaretten bleken qua smaak nauwelijks van het merk te onderscheiden dat mijn moeder normaal koopt.

Vandaag liepen we bij het inkopen doen toevallig tegen een optom sigarettenwinkel aan in Shymkent. Voor wie niet weet hoe het marktsysteem in Kazachstan werkt een kleine uitleg. Een Kazachstaanse markt bestaat uit een groot aantal stalletjes van enkele vierkante meters per stuk waar zelfstandige kooplui hun waar aan de man brengen. Elke markt is ingedeeld in productgroepen. Je hebt een gebied waar kleding wordt verkocht, een ander gebied voor fruit- en groenten, etc. In zo’n gebied verkopen alle marktkooplui ongeveer hetzelfde assortiment goederen en de onderlinge concurrentie bestaat uit het beter uitstallen, lagere prijs, of met meer misbaar aanprijzen van de goederen.

Rond de markt zijn zogenaamde optom winkels. Deze winkels bevooraden de marktstalletjes en zijn daardoor een soort lokale groothandel. Elke optom winkel heeft een beperkt assortiment van vaak maar enkele tientallen artikelen maar daarvan wel veel voorraad en een lagere prijs. En vandaag liepen we dus bij toeval tegen een sigaretten-optom van de markt in Shymkent aan.

Ik heb direct bij de optom de nodige sigaretten ingeslagen en ook voor mijn schoonvader hebben we de voorraad aangevuld. Want in prijs scheelt het nogal. Afgelopen oktober heb ik voor een pakje van 20 sigaretten 35 Tenge neergeteld. Vandaag komt zo’n zelfde pakje op 30,5 Tenge. Omgerekend kost een slof van 200 sigaretten nu 1,80 euro. Als ik goed geïnformeerd ben kost zo’n zelfde hoeveelheid sigaretten in Nederland op dit moment 29,60 euro, voornamelijk belastingen die rechtstreeks de schatkist in vloeien.

Wij zijn sinds bijna een jaar hier in Kazachstan de trotse eigenaar van een auto. Een Lada—of beter een Zhiguli want Lada is alleen maar een merknaam—die we nieuw hebben gekocht. Wie dacht dat het Fiat model Lada al lang tot de museummodellen behoorde komt bedrogen uit. Het is nog steeds een topmodel van de Lada fabrieken met een productie van honderdduizenden exemplaren per jaar. Dit model wordt alleen niet meer in West Europa verkocht omdat het niet voldoet aan de steeds strenger wordende milieu eisen daar. De auto is sinds het originele Fiat model slechts op enkele punten gewijzigd en dat heeft zo zijn voordelen. Het is een model met achterwiel aandrijving met een zware achteras en even lomp uitgevoerde ophanging van de voorwielen. De meeste Westerse auto’s zijn voorwiel aangedreven en hebben onafhankelijk opgehangen achterwielen. Dat geeft wel een betere wegligging in bochten en bij hoge snelheden, maar op de hobbelwegen met diepe kuilen zoals die hier voorkomen is dat fragiele metaalwerk zo aan zijn eind.

Een tweede voordeel van een Zhiguli is, dat het motorsysteem sinds begin jaren tachtig nauwelijks veranderd is en daardoor elke boerensmid het kan reperareren mochten we onderweg tot stilstand komen. Maar zover willen we het niet laten komen en daarom gaan we trouw elke 10.000 kilometer naar de garage voor een grote beurt. Vandaag staat de 20.000 km beurt op het programma.

Het garagesysteem in Kazachstan heeft zijn charmante eigenschappen. Je gaat eerst naar de automarkt en koopt daar de onderdelen die je denkt nodig te hebben. In ons geval een nieuw luchtfilter, een oliefilter en een jerrycan olie. Je hebt als autoeigenaar zelf de keuze welke onderdelen je koopt. Zit je krap bij kas, of neem je het niet zo nauw met het onderhoud dan koop je goedkope Chinese filters, anders neem je filters van Russische of Westerse makelij. Hetzelfde geldt voor de olie. Er is olie te koop van 60 Tenge per liter tot 800 Tenge. Zelf kiezen we voor de laatste en niet zonder reden.

Er gaat hier het verhaal dat je een automotor elke 40.000 kilometer moet reviseren. Zelf geloof ik daar niet zoveel van. Een motor—mits netjes gebruikt—gaat zeker 200.000 kilometer mee voordat de interne slijtage zo groot is dat de lekkage langs zuigers en kleppen het vermogen, benzine- en olieverbruik duidelijk gaat beïnvloeden. Dat geldt ook voor Lada’s die in Nederland rondrijden, dus waarom niet voor Lada’s in Kazachstan? Wanneer de slijtage toch sneller gaat, dan kan dat maar één oorzaak hebben, namelijk een verhoogde wrijving tussen de bewegende componenten. En smeerolie is het middel om wrijving tussen de bewegende componenten in een motor tegen te gaan.

De functionaliteit van smeerolie wordt niet bepaald door de oliecomponent zelf, maar door de dopes, kleine toevoegingen van speciale stoffen die het gedrag van de olie bij hoge temperaturen, lange gebruiksduur en in combinatie met aggresieve bijproducten van het benzine verbrandingsproces bepalen. En juist deze dopes bepalen in hoge mate de prijs van de olie.

Zelf heb ik in Nederland met mijn eerste auto 461.000 kilometer gereden zonder enig motor slijtage probleem en dezelfde olie die ik daar gebruikte—Shell Helix plus—pas ik nu ook toe in onze Zhiguli. Hoewel ik niet de illusie heb ook met deze auto een half miljoen kilometers probleemloos te rijden denk ik toch dat hiermee in ieder geval een belangrijke oorzaak van problemen de nek omgedraaid is.

Maar nu snel terug naar de garage, want de monteur staat ongeduldig te wachten op mijn orders terwijl ik dit schrijf 😉

Achter de autodealer waar wij onze auto hebben gekocht is een grote reparatiehal. Hierin staan een aantal bruggen die door zelfstandige monteurs worden gehuurd. Sommigen zijn gespecialiseerd in uitlijnen, anderen in motoronderhoud. Wij rijden onze auto naar de brug van de Oezbeekse monteur die onze auto al eerder onderhanden heeft gehad en waar we goede ervaringen mee hebben. De auto gaat op de brug en wordt van onderen geïnspecteerd.

De hobbelwegen hebben hun sporen nagelaten. De rubbers van de stabilisatorstangen voor zijn gescheurd en ook op de stuurinrichting zit wat speling. Verder zitten enkele moeren niet meer helemaal vast. De vering aan de achterzijde is doorgezakt en de monteur adviseert ons een paar vulrubbers te kopen die boven de veren worden geplaatst. Hierdoor komt de auto aan de achterkant omhoog waardoor we met veel vracht in de kofferbak minder snel het wegdek raken als we door een gat rijden. Handig wanneer we 200 kilo voer over het bergpad naar boerderij brengen zoals afgelopen jaar herhaaldelijk gebeurd is. Met het bestellijstje lopen we naar de automarkt terwijl de monteur onderwijl de olie ververst en de voorbereidingen voor de verdere reparaties treft.

Op de automarkt kopen we de nodige zaken in. Het heeft zo z’n voordelen in een auto te rijden waarin bijna half Kazachstan rijdt. Alle benodigde onderdelen zijn voorhanden bij verschillende marktkramen. We kiezen weer met zorg de wat duurdere, maar betere, originele fabrieksonderdelen uit. Nu is duur een relatief begrip. Totaal zijn we niet meer dan 15 euro kwijt aan alle onderdelen.

Als we terugkomen in de garage schieten we een andere monteur aan. De band die we vorige week hebben gekocht ter vervanging moet nog om de velg gelegd en gebalanceerd worden. Deze monteur is de bandenspecialist en fluitend loopt hij met de band en velg naar zijn hoekje waar hij zijn balanceerapparatuur heeft staan.

Wij lopen terug naar de automarkt om in een restaurantje aldaar wat te eten en vervolgens lampjes voor de Oeazik te kopen. Zoals al een paar dagen geleden gemeld, heeft de kapotte spanningsregelaar van de Oeazik een heel aantal lampjes opgeblazen. Vandaag kopen we nieuwe in. Ook op onze vrachtwagen zijn de nodige lampjes kapot. Omdat die binnenkort voor de APK keuring moet—ja, dat kennen ze hier óók—moet ook daar het nodige aan gebeuren. Met 12 lampjes en een volle maag keren we terug naar de garage.

De band is inmiddels rond de velg gelegd en het wiel is gebalanceerd. De monteur heeft ons reservewiel rechtsachter verwijderd en daar de velg met de nieuwe band voor in de plaats gemonteerd. We rijden nu weer op vier lichtmetalen velgen, dat staat wel zo netjes. Totaal arbeidsloon 100 Tenge, ofwel 60 eurocent. Daar hoef je bij de Kwikfit niet voor langs te komen.

De reparatiewerkzaamheden vorderen onderwijl gestaag. De voorwielen zijn gedemonteerd en de monteur controleert de staat van de remblokken. Hij is enigszins verbaasd, het lijkt wel of er net nieuwe blokken en schijven onder gekomen zijn. Ik snap wel waarom. Het is hier heuvelachtig en veel Kazachen hebben de gewoonte helling-af de motor uit te schakelen om benzine uit te sparen. Als het te hard gaat remmen ze bij. De paar drupjes benzine die je daarmee uitspaart deren mij niet zo erg. Veel belangrijker vind ik het dat mijn remmen nog koel zijn en goed functioneren als ik ze helling-af echt nodig heb. Daarom rem ik altijd op de motor af en raak ik het rempedaal nauwelijks aan. Elmira heeft dat nu ook van mij geleerd en daardoor slijten onze remmen veel minder snel dan gebruikelijk is in Kazachstan. Wat een ander aan benzine bespaart verdienen wij ruimschoots terug aan remblokken en het veilige gevoel dat onze remmen op hellingen als we ze echt nodig mochten hebben het gewoon doen.

We hebben nog een ander mankementje aan de auto. Sinds de winter is de laadspanning van de dynamo niet meer zo constant als daarvoor. Elke Zhiguli is voorzien van een voltmeter in het dashboard om de actuele laadspanning te zien. Een snufje dat op veel Westerse auto’s mist en dat ik in mijn eerste auto in Nederland indertijd ingebouwd heb om problemen in het elektrisch systeem te ontdekken voordat je aan de kant van de weg stilstaat met een lege accu. Want dat laatste is volgende de statistieken van de Wegenwacht nummer één in oorzaken van panne in Nederland. Misschien is het nu een los contactje van de dynamo en omdat de monteur ernaast toch de elektrodeskundige van de garage is laten we hem er even naar kijken. Hij rommelt wat aan de dynamo en schroeft de spanningsregelaar los die daar achterop gemonteerd is. Hij heeft nog eentje liggen van zijn eigen auto—half Kazachstan rijdt immers in een Lada—en schroeft die erop. Ik start en inderdaad, de laadspanning is weer constant. Waarschijnlijk is er met de anderhalve meter sneeuw water in gekomen waardoor de elektronica is aangetast. Het beste is om er een nieuwe regelaar op te monteren.

Het is bijna zes uur en we lopen snel naar de automarkt, waar we die dag al zo vaak zijn geweest, om een nieuwe spanningsregelaar te kopen. De meeste handelaren zijn al naar huis, maar bij één dynamospecialist wordt de deur van de zeecontainer waarin de handelswaar ligt opgeslagen net dicht gedaan. De koopman is bereid om nog even een regelaar voor ons te zoeken en voor 500 Tenge (3 euro) hebben we het benodigde apparaatje. In een wat langzamer tempo dan op de heenweg lopen we terug naar de garage.

De elektromonteur heeft onderwijl een andere auto onderhanden genomen. Op een Lada Samara moeten ruitensproeiers met blauwe feestverlichting worden gemonteerd. Terwijl blauw licht op voertuigen in Nederland absoluut verboden is om verwarring met de auto’s van de hulpdiensten te voorkomen is het dé trend in Kazachstan. Blauwe knipperlichten, blauwe stadslichten en ook blauwe lampjes in de ruitensproeiers, het is hier allemaal in. Het nut ontgaat mij maar Kazachen worden er helemaal wild van. Het kost een klein half uurtje om de draden door het frame van de motorkap te wurmen en op de bedrading van de stadslichten aan te sluiten. Daarna heeft de monteur weer tijd voor ons en vijf minuten daarna is onze auto weer als nieuw.

En het arbeidsloon: voor de dynamoreparatie 200 Tenge (1,20 euro) en voor de grote beurt inclusief uitlijnen 2800 Tenge (16 euro).