Blik in het verleden
Hoe leg je mensen uit Kazachstan uit hoe het in Nederland is? Een moeilijk probleem. Elmira is in Nederland geweest en heeft het nodige gezien, maar dat is de situatie van nu. Minstens zo belangrijk is om uit te leggen dat Nederland niet van de ene op de andere dag is opgebouwd. Iets wat de Kazachen wel graag willen geloven en ook denken dat dat met hun eigen land kan.
Zelf kom ik uit Donkerbroek, een dorp in Friesland met ongeveer 1900 inwoners. Zhabagly waar ik nu vertoef is een dorp van eveneens rond de 2000 inwoners op het platteland van Kazachstan. Veel overeenkomsten dus. Al vijftig jaar wordt van Donkerbroek periodiek een dorpsfilm gemaakt. De eerste film stamt van 1954 en is gemaakt op initiatief van de muziekvereniging De Bazuin uit Donkerbroek. Deze film heeft een lengte van ongeveer 1 uur en geeft een beeld van het leven in het dorp negen jaar na de tweede wereldoorlog. Deze en de volgende films zijn recent op DVD gezet en kunnen via de lokale middenstand worden aangeschaft voor 10 euro per stuk. Niet een grote uitgave voor een dergelijk historisch document. Niet alle DVD’s waren beschikbaar toen ik in Nederland was. Daarom ben ik met een drietal DVD’s teruggegaan naar Kazachstan met daarop de dorpsfilm van 1954, 1964, 1999 en een film van het dorpsfeest in 1988.
Om een DVD af te spelen dien je een DVD speler hebben en die was nog niet in ons bezit. Die hebben we daarom vandaag in Shymkent aangeschaft. Vanavond hebben vervolgens Elmira en haar ouders de dorpsfilm van 1954 en 1964 bekeken.
Alvorens verder te gaan is het goed om eerst een beeld te schetsen van de geschiedenis van Zhabagly. Het eerste huis in het dorp is rond 1910 gebouwd. Er werd snel duidelijk dat hier een rijk natuurgebied lag en in 1926 is het Aksu-Zhabagly natuurreservaat gesticht. In wat nu het centrum van het dorp is, is vervolgens een groot administratiekantoor gebouwd met huizen voor de werknemers. Het dorp heeft zich daarna langzaam uitgebreid waarbij huizen alleen door Russen en later door Wolga Duitsers zijn gebouwd. De Kazachen verbleven van oudsher in yurten—ronde nomadententen—en deze situatie bleef tot in de jaren zeventig bestaan. Een dorp met een handvol huizen en verder alleen tenten.
In de jaren tachtig werd bij Zhabagly een kippenslachterij gebouwd. De slachterij bood op haar top werk aan zo’n 1400 mensen en onderdeel van de bouw van de slachterij was de bouw van huizen voor alle werknemers in de omliggende dorpen. Met name in Zhabagly zijn in die tijd veel identieke huizen gebouwd—vrijstaand en twee onder één kap—waarmee het aanzicht van het dorp drastisch veranderd werd. Deze huizen zijn daarna betrokken door de tot op dat moment in tenten levende Kazachen, waardoor de yurten uit het dorpsgezicht verdwenen.
De actuele toestand van Zhabagly bestaat met andere woorden pas slechts een handvol jaren en de Kazachen denken bijna unaniem dat dat in het Westen ook zo is. De eerste film van 1954 was daarom wel even schrikken. Donkerbroek was op dat moment al een bron van activiteit met een eigen melkfabriek—één van de modernste van die tijd—een florerend KI station en een treinverbinding voor vracht- en personenvervoer. Er was (en is) een rijk verenigingsleven. Allemaal dingen waar men hier in Kazachstan nog maar van droomt. Enkele opmerkingen zoals die tijdens het bekijken van de film vielen:
- Wat zijn die stieren van het KI station groot, die zijn vast wel twee ton.
- Kijk, de mannen melken de koeien!
- Wat zijn die huizen recht gemetseld.
- Op alle huizen liggen dakpannen.
- Oh, maar bij ons was ook een muziekkorps (inderdaad ja, door de communistische partij gefinancieerd om de parades te begeleiden, maar geen vereniging door de bevolking zelf opgericht)
- Wat zou het goed zijn als in Kazachstan de mannen net zo hard wilden werken als in Nederland.
- Die melkfabriek uit 1951 is verder geautomatiseerd dan onze melkfabrieken op dit moment.
Eén film zegt meer dan duizend woorden. De dorpsfilm is nu al drie keer bekeken en er zullen ongetwijfeld nog vele malen volgen. Ze beginnen hier nu langzaam door te krijgen dat het bezit van een schotelantenne en een auto geen beschaving is, zelfs nog niet het begin van beschaving betekent. Met deze film kregen ze een blik in het verleden van Nederland, maar tegelijkertijd een blik in de toekomst van Kazachstan. Ze hebben hier nog een lange weg te gaan.
