Het is in Kazachstan niet gemakkelijk een huis te bouwen. Nee, eigenlijk zeg ik het verkeerd. Het is heel gemakkelijk om een huis te bouwen, maar niet om een huis te bouwen dat net als huizen in Nederland vijftig jaar of langer zonder problemen staat. Niet alleen hebben de bouwvakkers daar weinig verstand van zaken, ook het materiaal is vaak een probleem.
Eén van de basisproducten voor de bouw van een huis is beton. De fundering moet van beton zijn—de bakstenen in Kazachstan zijn te zwak om een aardbeving te kunnen weerstaan—en in ons geval ook de vloeren en kolommen. In Nederland heeft elke bouwvakker wel enig verstand van het maken van beton. Zo moet er in basisbeton grind, zand, cement en water. Daar gaat het in Kazachstan al mis. Cement is duur, dus doet men er maar 60% in van wat in Nederland gebruikelijk is. Het zand wordt uit de rivier geschept—lekker goedkoop en dichtbij—en water wordt in overvloed toegevoegd want dan vloeit het beton lekker gemakkelijk. En dan vinden ze het gek dat ze na een jaar met een schep het grind zo van het beton af kunnen scheppen.
Ik ben in 1998 in Amerika op een workshop geweest bij een bedrijf gespecialiceerd in het bouwen van koepelvormige huizen van beton. Mijn kennis van beton is iets meer dan de mensen in Kazachstan denken—zij hebben nog altijd het idee dat ik alleen maar iets met computers doe—en met deze kennis in de hand wil ik er voor zorgen dat ons huis wel een fundering krijgt die langer staat dan de verwachte levensduur van Elmira en mij.
Beton is eigenlijk heel simpel. Het is een mengsel van grote (grind) en kleinere vulmaterialen (zand) die bijna precies in elkaar passen. Deze vulmaterialen zijn met cement aan elkaar geplakt zodat een monolithisch gesteente ontstaat. Om er voor te zorgen dat het een stevig geheel wordt zonder al te veel gaten moeten de ruimten zoveel mogelijk opgevuld zijn. Dit kan gedaan worden door een goede verhouding te kiezen van grof en fijn zand. Het grove zand vult de ruimten tussen het grind, terwijl op zijn beurt het fijne zand weer de ruimten tussen het grove zand vult. Voor de verhouding tussen grof en fijn zand zijn normen opgesteld. Zand dat je bij een bouwmaterialenhandel koopt voldoet hier aan, dus in Nederland hoef je hier eigenlijk nooit op te letten. Toen ik dit in Kazachstan vertelde dachten ze dat ik van Mars kwam maar dat denken ze wel vaker, dus daar ben ik al aan gewend. Gelukkig was er één bouwvakker, Mischa die ook in Duitsland in de bouw gewerkt heeft, die mij zelfstandig vertelde dat zand het grootste probleem is van de betonkwaliteit in Kazachstan.
Om nu het juiste zand te zoeken—of eventueel te mengen—heb ik enkele dagen geleden hier in Nederland een set zandzeven gekocht. De zeven hierin hebben een bekende maaswijdte en door verschillende zandmonsters te onderzoeken moet het nu niet moeilijk meer zijn een goed bouwzand te mengen. Het was best even zoeken waar dergelijke zeven in Nederland te vinden zijn, maar uiteindelijk heb ik ze gevonden bij stichting Veldwerk Nederland die onder meer producten maakt voor het onderwijs. Het zijn zandzeven voor educatieve doeleinden om kinderen zelf bodemonderzoek te laten doen. Eigenlijk ga ik ze ook voor educatieve doeleinden gebruiken om Kazachen te laten zien dat je óók in Kazachstan met Westerse kwaliteit kunt bouwen.
Streepjescodes vind je op bijna alle producten in de winkels. Maar in de praktijk let je er bijna niet op. In Kazachstan is dat wel anders. Elmira en ik zijn erg handig geworden in het uitdokteren waar een bepaald product vandaan komt. Producten uit Nederland beginnen bijvoorbeeld met 87. Er zijn veel producten te koop die zogenaamd uit het westen komen maar die in de praktijk in China of Kazachstan gemaakt zijn. De streepjescode vertelt dan waar het product werkelijk gemaakt is.
Ik dacht dat wij de enigen waren met een dergelijke afwijking, maar het blijkt één van de tekenen te zijn dat je te lang in Kazachstan woont. Tenminste volgens punt 36 van deze lijst van symptomen zoals die op de Kazachse site voor expats voorkomt. Overigens zijn er meer punten van de lijst waar ik aan voldoe. Om precies te zijn: 1, 2, 5, 7, 10, 12, 14, 19, 21, 25, 32, 36, 42, 44, 49, 50, 52 en 53.
Elmira is vandaag op stap geweest om uit te zoeken waar veevoer het beste gekocht kan worden. De prijzen zijn ten opzichte van vorig jaar spectaculair gedaald. Voor een kilo voer werd vorig jaar 8 tot 12 Tenge gevraagd, nu liggen de prijzen tussen de 3,5 en 5 Tenge. Waarschijnlijk is meer productie de reden. Vorig jaar is een de gigantische veevoederfabriek in Tjulkebas gekocht door het bedrijf Sana (gesponsord door echtgenote Sarah van president Nazarbayev, vandaar de bedrijfsnaam) en bij deze fabriek kan nu weer veevoer gekocht worden. Tot vorig jaar was de productie en distributie van veevoer in handen van lokale boeren en handelaren.
Toen Elmira bij de deze veevoederfabriek naar de actuele prijzen vroeg kwam ze tot een verrassende ontdekking. Naast de veevoederfabriek is een asfaltfabriek gevestigd waar ook gebroken grind kan worden gekocht. Wij hebben maanden gezocht naar dit materiaal om goed beton te kunnen maken voor de fundering van ons huis en wanneer je er niet om zoekt loop je er zo tegenaan.
In Nederland worden veel tweedehands kleren ingezameld. Veel mensen weten niet wat er daarna met die kleren gebeurt. Veel van de ingezamelde kledingstukken verdwijnen in de handel. Kazachstan is een belangrijke afnemer van tweedehands kleren. In bijna elk dorp van enige omvang is wel een winkel te vinden waar die kleren worden verkocht, ook in Wanovka op zo’n 20 minuten afstand van Zhabagly. De kleren worden daar per gewicht verkocht, uit mijn hoofd ongeveer 2 euro per kilo.
Elmira is vanochtend met Ruslan wezen shoppen bij de tweedehands zaak. Zelf heeft ze voor 6000 Tenge gekocht (bijna 40 euro) en Ruslan voor 14000 Tenge (85 euro). De bedragen zijn zo hoog, omdat er ook een bergschoenen bij zitten voor een aantal familieleden. Gerenommeerde schoenen—vaak in bijna nieuw staat—worden in de tweedehands winkel voor een appel en een ei verkocht. Stappers waar je hier enkele honderden euro’s voor betaalt gaan daar voor maximaal 10 euro per paar van de hand.
Vanochtend is Elmira met Nathalie naar het ziekenhuis geweest voor een inenting tegen tuberculose. In Nederland komt tuberculose nauwelijks voor en worden alleen personen uit risicogroepen preventief ingeënt. In Kazachstan is het een veel voorkomende ziekte waardoor het BCG vaccin tot het standaard vaccinatieprogramma aldaar behoort. Nou ja, standaard vaccinatieprogramma is een groot woord. Het BCG vaccin wordt daar door de regering gedistribueerd in ampullen waarmee 20 kinderen kunnen worden gevaccineerd. Dus eerst moet gewacht worden tot er 20 kinderen zijn die voor het vaccin in aanmerking komen alvorens men daar tot vaccinatie over gaat. Omdat bovendien veel ouders op het platteland niet over eigen vervoer beschikken blijven veel kinderen hierdoor ongevaccineerd. Gelukkig is vervoer voor ons geen probleem en dus heeft Nathalie vandaag deze belangrijke inenting gekregen.
Een paar maand geleden hebben we een nieuwe stofzuiger gekocht ter vervanging van een oude Sovjet straaljager. Het is toen een Philips geworden. Misschien wel chauvinistisch, maar hij werkt prima. Het is een model waarin papieren zakken moeten, maar speciaal voor dit soort landen levert Philips de stofzuigers met een stoffen zak die uitgeklopt en hergebruikt kan worden. Dat speelt in op de cultuur hier dat er niets weggegooid wordt.
Gisteren tijdens ons telefoneren vroeg Elmira of ik uit Nederland niet een paar pakken stofzuigerzakken kon meenemen. Die stoffen zak was misschien wel een stap vooruit voor Kazachen die tot nu toe altijd de vloer met een natte doek gedweild hadden, maar er zitten zulke grote gaten in dat het stof er aan de achterkant haast net zo snel weer uit gaat als het er aan de voorkant ingezogen wordt. Misschien worden wij wel het eerste gezin in Kazachstan dat wegwerpzakken in de stofzuiger gebruikt. Wat een verspilling.
Ik heb net Elmira aan de telefoon gehad. Ze is vanavond met de auto naar Mischa geweest om te vragen of hij medestrijders heeft kunnen vinden om ons huis te bouwen. Het nieuws was op zijn zachtst gezegd niet positief. Sacha die uit Rusland terug wilde keren naar Kazachstan heeft bij het bedrijfsongeluk een maand geleden niet alleen enkele vingers afgezaagd. Zijn hele arm functioneert niet meer en hij is nu invalide volgens categorie 3. Dat geeft hem wel recht op een invaliditeitsuitkering, maar werken zal hij niet meer zo hard doen. Een andere bouwvakvriend heeft recentelijk zelfmoord gepleegd.
Micha ziet het niet zitten om in zijn eentje met de bouw te beginnen, dus voorlopig zitten we zonder bouwvakkers.
Vroeg in de ochtend kom ik met de trein aan op station Alma-Ata 2. De nacht is koel geweest en rond een uur of zes heeft het onderweg zelfs even geregend. Daardoor was het in de coupé best uit te houden en heb ik heerlijk kunnen slapen. De eerste tocht is naar baboeshka bij de luchthaven om mijn bagage daar te stallen. Een aantal oudere vrouwen die bij de luchthaven wonen verhuurt kamers aan reizigers. Voor 500 Tenge (3 euro) kan daar de nacht doorgebracht worden. De huizen liggen pal tegen de luchthaven aan, dus je kunt lopend naar het vliegveld. Na een aantal plekken uitgeprobeerd te hebben maken we al weer anderhalf jaar gebruik van de diensten van een omaatje op nummer 29. Elmira heeft twee dagen geleden gebeld dat ik er aan kom, dus dat is geen probleem.
Als ik met Elmira reis nemen we meestal de bus van het treinstation naar de luchthaven—goedkoper hè—maar nu ik alleen ben doe ik duur en neem ik een taxi. Wel zo comfortabel vergeleken met de bussen van Chinese makelij die om deze tijd van de dag stampvol zijn en waar voor mijn hoofd geen staruimte is. De thee staat klaar als ik op mijn verblijfadres aankom. Veel tijd heb ik echter niet, want ik moet naar de markt om nog wat inkopen te doen. Voor iedereen behalve voor mijn neefje Sybren hebben we een presentje gekocht en het zou wel wat sneu zijn als iedereen wat krijgt behalve hij. Wat ik na lang zoeken gekocht heb kan ik hier nog niet zeggen—anders zou zijn moeder dat misschien al vertellen voor hij het gekregen heeft—maar ik denk dat hij er wel blij mee is.
