Lammert's Weblog

Toevallig zag ik vanavond op de televisie een reclame van Bosch CV ketels. Nu heb ik de laatste tijd mij in Kazachstan nogal in de techniek van CV installaties verdiept dus naar aanleiding van de reclame besloot ik eens op hun site te gaan kijken.

In Kazachstan is het meeste op het punt van centrale verwarmingen wel te krijgen. Radiatoren kennen ze al decennia—al zijn het wel allemaal dezelfde aftandse modellen—en tegenwoordig zijn corrosievrije leidingen en snelkoppelingen ook gemeengoed geworden. Al eerder heb ik verteld dat we bij toeval tegen goede CV pompen zijn aangelopen. Thermostatische radiatorkranen heb ik een jaartje geleden uit Nederland meegenomen en daarvan hebben we er nu drie geïnstalleerd, in een afgelopen maand volledig nieuw aangelegd segment van het centrale verwarmingssysteem waarmee o.a. het toilet, de douche en twee slaapkamers mee worden verwarmd. De mogelijkheden die je krijgt na de installatie van een CV pomp zijn werkelijk ongekend.

Het enige probleem is de ketel zelf. In Kazachstan is men gewoon een ketel zelf op te bouwen uit pijpen en plaatstaal. Meestal krijgt de ketel dan een samofaar-achtig uiterlijk met een centrale gaspijp waaromheen het te verwarmen water stroomt. Het rendement van een dergelijke ketel is vooraf nooit bekend, maar zal naar mijn inschatting slechts zelden boven de 60% liggen.

Om mij bij alle werkzaamheden in Kazachstan te helpen heb ik een boekje meegenomen dat al 20 jaar in mijn Nederlandse boekenkast stond. Het is Aardgas en Wonen dat in 1983 door de Nederlandse Gasunie uitgegeven is om mensen bewust te maken van aardgasgebruik en isolatiemethoden. Het meer dan 100 pagina’s tellende boekje blijkt nu een ideale handleiding om in Kazachstan het verwarmingsklimaat te veraangenamen. Net als nu in Kazachstan stond zuinig omgaan met energie en isoleren van woningen in Nederland begin jaren tachtig nog in de kinderschoenen. Het boekje behandelt daarom alle problemen vanaf de basis met veel plaatjes en schema’s en de erin genoemde technieken zijn op dit moment in Kazachstan grotendeels beschikbaar.

De meeste zaken die in het boekje worden genoemd hebben we al toegepast, alleen op het punt van de centrale verwarmingsketel hebben we nog een probleem. Hoog rendement HR ketels met een rendement van 90% of meer zijn in Kazachstan onbekende verschijnselen, en juist daar is de verhouding van gasprijs en salaris dusdanig dat een HR ketel haar werk goed zou kunnen doen. In Shymkent hebben we tot nu toe één zaak gevonden waar ze Italiaanse verwarmingssystemen leveren maar de prijzen van ketels waren daar astronomisch.

Op de Bosch site daarentegen zag ik prijzen die weliswaar nog hoog zijn, maar aanvaardbaar. Een verkoopadviesprijs van 1420 euro inclusief BTW voor een instap combisysteem met een maximaal vermogen rond de 22 kWatt is alleszinds aanvaardbaar, temeer omdat je dan direct ook een warmwatervoorziening hebt en we daardoor in ons nieuw te bouwen huis geen stroomverslindende en supertrage elektrische boiler nodig hebben. Mijn schoonouders verstoken nu in de wintermaanden zo’n 70 euro gas in de maand voor een ketel die naar ik heb berekend ongeveer 10 kWatt vermogen heeft. Met een thermostatisch geregelde HR CV ketel moet dat bedrag ongetwijfeld fors omlaag kunnen.

Bosch heeft verkoopvestigingen in Kazachstan, dus het is zeker interessant om eens te informeren of die toevallig ook verwarmingsketels importeren. Ik heb als voorschotje daarom nu alvast via hun website een folder aangevraagd. Dan kan ik in ieder geval aan Elmira uitleggen wat ik bedoel. Zij zal vast blij zijn met een betere oplossing voor de warmwatervoorziening dan de huidige elektrische boiler.

Bijna een week geleden heb ik aandacht besteed aan mijn boormachineaccu die aan een renovatiebeurt toe is. Normaliter laat ik elektronische apparatuur die de geest gegeven heeft in Kazachstan. Daar is men veel meer op reparatie ingesteld dan in Nederland, en reparaties kosten daar meestal niet veel meer dan de kostprijs van de benodigde componenten en nog een euro of vijf als reparatieloon. Mijn accupack laat ik daar liever niet repareren. De kwaliteit van de Chinese accucellen in Kazachstan is niet zo geweldig.

Reparatie is in Nederland een bijna vergeten vak. Als iets kapot is wordt al gauw een nieuw exemplaar gekocht en het oude model gaat naar de schroothoop. Computers bestaan uit weinig meer dan losse printkaarten en modules die tegen andere exemplaren uitgewisseld kunnen worden. Toen ik twee jaar geleden in Duitsland bij een bedrijf op een niet meer geleverd model computerprintkaart een IC lossoldeerde om het te vervangen door een nieuw IC voelde ik mij bijna een fossiel. Wie soldeert er nu nog in computers? Overigens, die printplaat functioneert tot op heden probleemloos, dus vervangen van losse IC’s in computers kan wel!

Toch krijg ik het gevoel dat er een kentering aan de gang is. De economische situatie is niet meer zoals die een aantal jaren geleden was en mensen en bedrijven moeten langer met dezelfde spullen doen. September vorig jaar was ik voor het eerst op bezoek bij de accu en batterij specialist in Drachten. De zaak had de deuren toen net geopend en van aanloop van klanten was nog weinig sprake. De enige werknemer had duidelijk wel tijd voor een praatje.

Dat was vanmiddag toen ik mijn kapotte accupack van mijn boormachine bracht wel anders. De tafel lag vol met opdrachtbonnen en de werknemer—nog steeds in zijn eentje—was duidelijk opgelucht dat ik geen erge haast met de reparatie had en dat hij mij wel mocht bellen als het gerepareerd was. Het liep op dit moment storm met nieuwe klanten—mogelijk ook omdat ik de firma hier al eerder genoemd heb?—en deze week zat er absoluut geen gaatje meer in de planning. Misschien volgende week…

Kennelijk ben ik niet de enige die liever een accupack laat repareren dan een nieuw pack bij de reguliere handel kopen. Het prijsverschil is toch al gauw zo’n 35%. Ik heb voor de zekerheid ook nog even gekeken bij mijn reguliere elektronicahandel wat 14 nieuwe accucellen mij zouden moeten kosten als ik zelf de reparatie ter hand zou nemen. Dat was duurder dan de reparatie uitbesteden en bovendien heb ik geen puntlasinstallatie om de cellen op een professionele manier tot een pack samen te bakken.

De tijden van de weggooimaatschappij zijn voorbij. Reparatie is in lijkt het wel op.

Aanhakend op het vorige verhaal op het vogelringstation Chokpak niet ver bij ons uit de buurt: De pas waar de vogels massaal langs trekken omdat het de gemakkelijkste plek is om een bergrug te passeren wordt ook door veel andere vogels aangedaan, namelijk mensen in automobielen. Vogels zijn in wezen slimmer dan mensen. Zij passen wel op om in de koude wintermaanden over de ijzige passen te trekken. Ze zitten dan al lang en breed in hun warme winterverblijven. Met mensen is dat anders.

De Chokpak pas kan—ondanks zijn relatief lage ligging van zo’n 1200 meter boven de zeespiegel—voor het verkeer in de wintermaanden een behoorlijk obstakel zijn. De wegen ernaartoe zijn steil en door de koude wind die vanuit het oosten hier vaak waait is het moeilijk om met zout en zand de weg begaanbaar te houden. Toch loopt over deze weg de belangrijkste transit route naar Almaty, en vele vrachtwagens—waaronder dagelijkse convooien uit Iran en Turkije—passeren de pas met hun goederen. Meer dan eens strandt een vrachtwagen op een helling onfortuinlijk in de berm.

Hier ligt een dankbare taak voor de bezitters van zwaar materieel zoals bulldozers. Vroeger stond mijn schoonvader met zijn bulldozer bij de moeilijkste helling richting de pas om gedupeerde vrachtwagenchauffeurs weer op de weg te helpen. Een dankbare en winstgevende taak. 100 dollar per dag en vaak ook nog luxe waar zoals chocola en westerse sigaretten. Mijn schoonvader is op het ogenblik bezig om het huis in gereedheid te brengen voor toeristen die bij ons vanaf februari drie maanden willen verblijven, maar zijn taak is nu overgenomen door mijn zwager Sapar, de echtgenoot van Elmira’s zus Gulnara. Zijn broer woont in Vysoke, een dorpje vlak bij de top van de Chokpak pas en met zijn tweeën hebben ze de afgelopen dagen al menig vrachtwagen weer in het spoor geholpen.

Zhabagly ligt niet ver van Chokpak, een pas tussen het Karatau en Tien Shan gebergte in het zuiden van Kazachstan. Het Tien Shan gebergte loopt van Oost naar West en gaat in zuidelijke richting uiteindelijk over in de Himalaya. De Karatau staat daar bijna loodrecht op en loopt van Zhabagly in noordwestelijke richting het droge land in. Beide gebergten samen werken als een fuik waarin wolken die van het Aralmeer en de Kaspische zee opstijgen gevangen worden. Aan het eind van de fuik stuwen de wolken omhoog tegen de bergehelling en het water valt eruit als regen. En juist op die plaats ligt—niet verwonderlijk—het Aksu-Zhabagly natuurreservaat.

De fuikwerking van de bergen heeft nog een effect. Op het laagste punt—de Chokpak pas—worden de trekvogels samengedreven. Hierdoor kan hier zowel in het voorjaar als in de herfst uitstekend onderzoek plaatsvinden naar de vogeltrek. Het is niet voor niets dat hier Kazachstan’s grootste vogelvangstation is gevestigd waar zo’n 65% van alle ringactiviteiten van het hele land plaatsvinden.

Op de foto hieronder zijn de netten te zien waarmee de laagvliegende vogels worden gevangen. Het zijn netten van behoorlijke afmetingen, de masten zijn zo’n 15 meter hoog.

Overigens is het station zelf niet luxueus uitgerust. Op de foto het door de Europese hulporganisatie Tacis geschonken onderzoekshuis. De onderzoekers slapen zelf ‘s nachts in de tenten die op het terrein zijn opgesteld.

De radio en televisie in Nederland staat er bol van. Het is koud in Rusland. Kennelijk hebben we hier in Nederland te maken met een tweede komkommertijd. Na de traditionele slappe tijd voor de nieuwsgaring in de zomer lijkt nu ook het minder belangrijke nieuws in de wintertijd op de voorgrond te komen. De climax kwam voor mij een week geleden, toen ik een email ontving van een redacteur van het NOS Radio 1 journaal die dacht dat ik op dat moment nog in Kazachstan zat en mij daar wilde interviewen over de “extreme” kou van -30 graden die daar was ingevallen.

Mensen die mijn weblog hebben gelezen zullen al weten dat de winter van vorig jaar in Kazachstan in geen verhouding stond tot de huidige. Anderhalve meter sneeuw in Zhabagly en op de verbindingsweg naar de andere dorpen zelfs stukken met meer dan twee meter sneeuw. Kijk, dan spreken we over winter. Alle medewerkers van het Aksu-Zhabagly natuurreservaat waren toen gemobiliseerd om samen met mijn schoonvader die een grote bulldozer bezit de weg van Zhabagly naar de doorgaande weg open te maken. 10 kilometer scheppen en duwen om er ondermeer voor te zorgen dat twee mensen die dringend medische hulp nodig hadden van Zhabagly naar het ziekenhuis in Wanovka konden. Kijk, dat is winter, dat is crisis, maar dan zie je de journalisten niet. Met zo’n sneeuwlaag blijven die liever thuis bij de kachel.

Dit jaar is het wel koud in de landen van de voormalige Sovjet Unie, maar juist bij extreme kou is de sneeuwval in het algemeen niet zo groot en blijven de wegen begaanbaar. Het enige dat dan overblijft is bij de mensen op bezoek gaan waarbij de kachel kapot is gegaan, zoals de mensen in sommige wijken rond Moskou waar de leidingen van het centrale warmwater net (zoals bijna elk jaar) zijn bevroren. Dat levert gemakkelijke televisie op.

Ik wil de journalisten hierbij uitnodigen om mij in Kazachstan te komen bezoeken wanneer er weer anderhalve meter sneeuw ligt. Toegegeven, de televisiebeelden zullen niet erg interessant zijn met alleen maar een witte massa maar dat zijn de situaties waarbij men zich in de voormalige Sovjet landen pas echt druk maakt.

Al een aantal keren heb ik in deze weblog aandacht besteed aan overspanningsbeveiligingen. We kopen gewoonlijk beveiligingen van het merk Tripp Lite. Die bouw ik dan naar eigen inzicht om zodat ze scherper afgesteld staan en de aangesloten apparatuur beter beschermen.

Nou moet ik eerlijk zeggen dat ik altijd al sceptisch geweest ben over de origine en kwaliteit van de aangeschafte beveiligingen. Ze kosten 700 tot 800 Tenge per stuk, wat overeenkomt met vier tot vijf euro en in Nederland lukt het voor die prijs echt niet om een fatsoenlijke beveiliging te kopen. Tot nu toe zat er echter altijd wel enig stuk elektronica in.

Een paar weken geleden hebben we bij de grootste elektronica zaak in Shymkent, Planet Electroniki, een extra exemplaar gekocht. Uiterlijk identiek aan de paar modellen die we al eerder gekocht hadden. Thuis bij het openen van het apparaat voor de ombouw viel mijn mond bijna open van verbazing. Hier onder de foto van de overspanningsbeveiliging na opening. Je hoeft geen deskundige te zijn om te zien dat de draden vanaf de schakelaar direct doorlopen naar de contactdozen. Geen enkel spoor van een varistor, filter of iets anders dat spanningspieken zou kunnen dempen. Een Kazach die een dergelijk apparaat aanschaft koopt letterlijk een kat in de zak. Voor ons is het eigenlijk alleen maar gemakkelijk. Bij een dergelijke beveiliging hoef ik niet eerst de oude spullen eruit te halen voor ik het gemodificeerde printplaatje erin kan zetten.

Ter vergelijking heb ik hieronder een foto van een uitgebrande “normale” overspanningsbeveiliging gezet. Duidelijk is, dat de behuizing identiek is en mogelijk zelfs uit dezelfde fabriek komt. Het printplaatje dat normaal linksboven hoort te zitten mist echter in onze nieuwe aanschaf.

Een paar weken geleden hebben we in Kazachstan een koffiezetapparaat gekocht. Een heuse Braun met slechts één mankement. Het probleem is namelijk dat in Kazachstan geen papieren koffiefilterzakjes te koop zijn. In plaats daarvan hebben we bij het koffiezetapparaat een meervoudig te gebruiken filter gekocht. Een fijn kunstof gaas in de vorm van een regulier filterzakje dat kan worden uitgewassen en hergebruikt.

Een paar dagen geleden vroeg Elmira mij via de telefoon of ik vanuit Nederland een paar pakken koffiefilterzakjes wilde opsturen. Op zich werkt het filter dat we gekocht hadden wel, maar het was elke keer een behoorlijke hoeveelheid werk om het koffiedik weer netjes te verwijderen. Die filterzakjes heb ik inmiddels gekocht en gaan met de eerstvolgende postzending op weg naar Kazachstan. Net als indertijd met de stofzuigerzakken zijn wegwerpproducten vaak wel zo handig.

De kippenslachterij in Zhabagly is op de fles. De directie heeft zelf het faillissement aangevraagd omdat ze een toekomst van de slachterij niet meer ziet zitten. Door achtereenvolgende bestuurders is zoveel geld in de achterzakken verdwenen dat nauwelijks financiële middelen over zijn gebleven voor de normale bedrijfsvoering. Neem daar nog bij dat na twee jaar er nog steeds geen waterleiding is en er nog geen kip is geslacht, dan is het wel duidelijk dat een verdere voortzetting van de activiteiten niet erg zinvol was.

De geschiedenis van de slachterij gaat zo’n 20 jaar terug tot in het communistische tijdperk. Rond 1986 werd begonnen met een megaproject bij het dorp Zhabagly voor de stichting van een kippenslachterij. Dit project bestond niet alleen uit het bouwen van een slachterij met hokken voor de dieren, een broederij en opslag voor voer voor de wintermaanden, maar ook een gas- en warmwaterfabriek voor de slachterij en het dorp Zhabagly en de bouw van woningen voor de medewerkers in Zhabagly.

Op topdagen werden in de slachterij zo’n 13.000 dieren geslacht. Wanneer je dan in aanmerking neemt dat er 1.400 mensen werkten die met bussen uit vijf omringende dorpen werden aangevoerd krijg je al snel een idee van de efficiency waarmee in de slachterij gewerkt werd. Zo’n 9 kippen werden per persoon per dag geslacht wat mij enkele jaren geleden al de opmerking deed ontglippen tegen de burgemeester die de toen failliete slachterij aan mij wilde verkopen of de werknemers soms de kippen mee naar huis namen, op de keukentafel slachtten en dan naar de slachterij terug brachten. Na de val van het communisme is het de slachterij ondanks haar inefficiente werkwijze gelukt om nog een aantal jaren overeind te blijven, maar uiteindelijk is ze toch in 1999 onderuit gegaan. Een schuld van zo’n vijftig miljoen Tenge aan het lokale gasbedrijf achterlatend.

Het eerste bankroet had grote gevolgen voor de dorpen in de omgeving. Plotseling kwamen 1400 mensen—waaronder Elmira die op de afdeling werkte waar de werkkleding werd gemaakt en gerepareerd—op straat te staan wat in het dorp Zhabagly zorgde voor een werkloosheid van 80 procent. Tot het faillissement had de slachterij via haar gasfabriek ook gezorgd voor de gasleveranties aan Zhabagly en warm water toevoer voor de projecthuizen van de werknemers maar dat kwam van het ene op het andere moment te vervallen.

Het stoppen van zowel de gastoevoer, als de toevoer van warm water voor de verwarming van veel huizen in het dorp had desastreuze consequenties voor het dorpsgezicht. Zhabagly is ongeveer 100 jaar geleden gesticht en in de loop der jaren was de centrale dorpsstraat een groene straat geworden met hoge bomen. In de eerstvolgende winter verdwenen bijna alle bomen in de kachel. Door het faillissement had bijna niemand geld om kolen te kopen voor de kachel en bij -20 buiten bleef er weinig anders over dan de bomen die op het erf en langs de weg stonden op te stoken. Alleen bij het hoofdkantoor van het natuurreservaat bleven de bomen gespaard.

Enkele jaren later is de gastoevoer aan het dorp hersteld, deze keer met aardgas in plaats van stadsgas. Door de curator en de lokale overheid zijn veel pogingen in het werk gesteld om de slachterij te verkopen, maar dat had enkele jaren geen succes. Daarom werd in de tussentijd de slachterij grotendeels ontmanteld. Alles van enige waarde werd verkocht, of meegenomen naar huis. Gebouwen werden afgebroken en de bouwmaterialen—inclusief de bakstenen—verkocht voor bouwprojecten in de omgeving. Zelfs de centrale waterleiding naar de slachterij werd in de zomer 2004 uit de grond gehaald waarbij de bulldozer van mijn schoonvader goed van pas kwam.

Uiteindelijk werd eind 2004 de slachterij toch verkocht, voor 60.000 dollar. De centrale waterleidingbuizen waren toen inmiddels uit de grond gehaald en verkocht. Vanaf dat moment zijn koortsachtige pogingen in het werk gesteld om de slachterij in oude glorie te herstellen. Een bijna onmogelijke taak, wanneer je beseft dat praktisch gesproken alleen nog maar de muren van de gebouwen stonden. Door de rotsachtige bodem bleek het onmogelijk een nieuwe waterleidingbuis in te graven. Bovendien bleek het slaan van een put vlakbij de slachterij onmogelijk omdat het grondwaterniveau ter plekke op zo’n 170 meter diepte zit. Corruptie en drie directies later werd daarom recentelijk opnieuw het faillissement aangevraagd.

Een deceptie voor de bevolking in Zhabagly en omliggende dorpen die toch half en half hadden verwacht dat net als vroeger de slachterij weer werk aan meer dan duizend mensen zou gaan opleveren. Het heeft niet zo mogen zijn en hoe de toekomst van de slachterij er nu uit zal gaan zien is een kwestie van afwachten. De kans is groot dat het hetzelfde einde krijgt als veel van de andere grote agrarische bedrijven in de omgeving. Leeg geroofd en uiteindelijk weinig meer dan een kerkhof van beton en verroest staal.

Lammert