Radioactieve straling, echt gevaarlijk?
Het actief worden van het Kyoto Verdrag—doordat nu voldoende landen het verdrag hebben geratificeerd—heeft ook in Nederland een verandering teweeg gebracht. Voor het eerst sinds jaren wordt het langer openhouden van de kerncentrale in Borssele overwogen omdat kernenergie op dit moment de enige energievoorziening is die op grote schaal en voor langere duur kan voorzien in de energiebehoefte van de mensheid zonder daarbij een aanslag te doen op het CO2 gehalte in de atmosfeer.
De discussie rond Borssele is ook in het verleden niet langs mij heen gegaan. Mijn broer Bauke was in de jaren zeventig een felle tegenstander van het gebruik van kernenergie. Hij behoorde tot de mensen die aanwezig was bij de protestacties, zich liet vast ketenen aan de hekken en dergelijke. Toegegeven, in die tijd was er niet zoveel bekend over de gevaren van het op grote schaal voorzien van de energiebehoefte door kerncentrales. Negen jaar jonger dan Bauke ben ik in een andere tijd opgegroeid. De jaren zestig die zijn levensstijl van politiek activisme hebben beinvloed zijn langs mij heen gegaan en ik ben veeleer een telg van de zakelijke jaren tachtig. Mijn eerste politieke herinnering is het “Bestek ’81”, de eerste grootschalige naoorlogse bezuinigingsoperatie in Nederland. Een verharding en individualisering van de maatschappij stond centraal in mijn jeugdperiode.
Getriggerd door de acties van mijn broer, maar met een open blik heb ik daarom aan de Rijksuniversiteit Groningen alle beschikbare stralingveiligheids cursussen gevolgd. Je kunt m.i. tenslotte pas een gedegen oordeel geven over een situatie wanneer je bereid bent een probleem van alle kanten te aanschouwen. Ik mag mijzelf gediplomeerd stralingsdeskundige niveau 3 noemen. Ik denk dan ook dat ik over de gevaren en gevolgen van straling wel iets zinnigs kan zeggen.
Radioactiviteit en straling wordt altijd in verband gebracht met gevaar. Dat is waar, wanneer het op ongecontroleerde wijze vrij komt. Het wordt door veel mensen geassocieerd met een probleem voor de volksgezondheid. Waar bijna niemand het over heeft zijn de voordelen die straling heeft en de medische toepassingen die juist zorgen voor een langer, gezonder en veiliger leven. De meest bekende toepassing van radioactieve straling in de medische wetenschap is ongetwijfeld de bestraling van tumoren als totaalbehandeling, of aanvullend op chemische en chirurgische ingrepen. Tumoren hebben de eigenschap dat ze bestaan uit snel delende cellen, aangestuurd door defecten in het DNA. Bij dit delen moet steeds een volledige kopie van het DNA worden gemaakt. Wanneer door straling extra fouten in het DNA sluipen blokkeert dat in veel gevallen dit kopieerproces. Van cellen in de omgeving wordt door de straling het DNA ook beschadigd, maar voor het normaal overleven van een cel wordt meestal slechts een klein stukje van het DNA gebruikt waardoor normale cellen een grotere overlevingskans hebben na bestraling dan tumorcellen. Een partiele beschadiging van het DNA van een normale cel is daardoor in veel gevallen niet schadelijk voor het functioneren van een cel. Door een goede dosering van de hoeveelheid straling kan worden bereikt dat het DNA van de meeste—zo niet alle—tumorcellen voldoende beschadigd wordt om vermeerdering tegen te gaan, zonder dat de meeste omliggende cellen zover worden beschadigd dat hun functioneren wordt belemmerd.
Straling voor medische behandeling kan op twee manieren worden opgewekt. Een methode is het gebruik van krachtige Rontgenapparatuur. Dat is echter in veel gevallen niet toepasbaar. Vaak worden radioactieve atomen gekoppeld aan een medicijn dat zich op specifieke plaatsen in het lichaam ophoopt. Hierdoor ontstaat een stralingsbron in het lichaam zelf. Met een juiste dragerkeuze kunnen hiermee heel lokaal van binnenuit tumoren worden bestraald.
Om dergelijke radioactieve medicijnen te maken is allereerst een grote bron nodig waarin de radioactieve atomen kunnen worden aangemaakt. Dit is bijna altijd een kernreactor. Een van de best bewaarde geheimen van Nederland is, dat wij zo’n 50% van alle medicijnen voor nucleaire behandelingen in Europa aanmaken in onze Pettense kerncentrale. Voor behandeling is het wenselijk isotopen te gebruiken met een zeer korte halfwaarde tijd. De behandelingstijd kan daarmee worden beperkt, en de patient krijgt slechts gedurende relatief korte tijd een stralingsbelasting te verduren. Voor dergelijke behandelingen, en nieuwe behandelingen met neutronenbestraling moet zeer dicht bij de bron worden gewerkt. Vandaar dat in Petten ook de mogelijkheid is om lokaal te behandelen.
Velen zullen zich nog de discussie herinneren over de neutronenbom, enkele tientallen jaren geleden. Neutronenstraling wordt nu in Petten succesvol toegepast bij de behandeling van bepaalde soorten tumoren met als bijeffect dat het omliggende weefsel niet wordt beschadigd. Wat in de jaren zeventig en tachtig werd gezien als het meest verschrikkelijke wapen uit de menselijke geschiedenis is nu omgetoverd tot een hoopvol middel in de strijd tegen een van de belangrijkste volksziekten.
Radioactieve straling wordt echter niet alleen voor behandeling gebruikt in de medische wereld. Ook voor preventie wordt veelvuldig straling toegepast. Ook hiervan zijn veel mensen niet op de hoogte. Het wordt als vanzelfsprekend ervaren dat verbandmiddelen, wegwerpspuiten, etc. steriel zijn verpakt. Veel van deze producten worden niet gesteriliseerd door verhitting, maar door doorstraling. Met voldoende hoge doses straling van een Cobalt-60 bron worden alle microorganismen gedood, ook bij producten die niet verhit kunnen worden. Doorstraling is zeer effectief als sterilisatiemiddel omdat een product eerst verpakt kan worden en dan pas wordt gesteriliseerd. Dat is bij verhitting vaak niet mogelijk of moeilijker. 60Co kan alleen in kernreactoren in voldoende hoeveelheden worden aangemaakt.
Dus de vraag of kerncentrales een positieve bijdrage leveren aan de volksgezondheid durf ik rustig met ja te beantwoorden. Zelfs als er nu in Nederland een grote ramp zou gebeuren vergelijkbaar met Windscale, Harrisburg of Tsjernobyl durf ik nog steeds te beweren dat kerncentrales in Nederland daarna meer mensenlevens gered, dan gekost zouden hebben.
Lammert
