Lammert's Weblog

Meestal is het jammer wanneer iemand aan een hartstilstand overlijdt. Vandaag ben ik echter niet bijzonder rouwig na het horen van het bericht op de televisie dat de president van Turkmenistan is overleden. Turkmenistan is één van de andere staten in Centraal Azië. In tegenstelling tot Kazachstan heeft er na de val van de Sovjet Unie niet een echte verandering van het politieke en economische systeem plaatsgevonden. De president heeft de touwtjes strak in handen genomen en praktisch alle inkomsten uit gas en olie zijn naar privébankrekeningen in het buitenland gevloeid. Een propagandastroom van maar liefst vier Turkmeense kanalen op de satelliet Yamal 201 die wij ontvangen moet de buitenwereld doen geloven dat het hier gaat om het perfecte land op aarde. Maar na de zoveelste journaaluitzending met nieuwsleesters in klederdracht en documentaires over het graven van een kunstmatig meer in de woestijn dat het land voor altijd van zijn droogte moet afhelpen word je toch wat argwanend.

Zicht op een nieuwe president is er nog niet. Voor maart zijn verkiezingen gepland waarin de bevolking zich kan uitspreken over de te varen koers. Wat er van het land komt moet de komende tijd blijken. Politiek en economisch stelt het land niet zoveel voor dat het regelmatig in het internationale nieuws komt en andere landen hebben maar weinig interesse om zich te mengen in de politiek en toekomst van Turkmenistan.

Morgen is een belangrijke dag in Kazachstan. Dan wordt namelijk begonnen met het in omloop brengen van een nieuwe serie papiergeld. Elke zeven jaar wordt het ontwerp van het papiergeld in Kazachstan vernieuwd en wordt de beveiligingstechnologie aan de nieuwste standaarden bijgesteld.

De afgelopen paar maanden zijn de Kazachen al via de televisie dagelijks geinformeerd over het nieuwe geld en de echtheidskenmerken daarvan. Daarnaast heeft de overheid een meertalige website geopend waar deze informatie kan worden teruggevonden. Voor wie wil weten hoe het Kazachstaanse geld er vanaf morgen uitziet kan kijken op de website www.tenge2006.kz.

Laat ik om te beginnen zeggen dat ik historisch besmet ben. Een oom van mij heeft meer dan 25 jaar in de Philips fabriek van Drachten gewerkt dus een andere keus was er niet. De radio was van Philips, het stereocassettedeck van mijn broer, en natuurlijk het scheerapparaat.

Ik heb mijn vader nooit met iets anders zien scheren. Eerst met een tweekopper, later met een driekopper. Het eitje waarmee Philips de scheerrevolutie begonnen is heb ik nooit gezien, dat was te vroeg in de historie.

Zelf heb ik scheren nooit een prettige bezigheid gevonden. Een langdurige bezigheid in die kostbare minuten ‘s ochtends vroeg, en dan in de loop van de dag nog irritatie en niesbuien. Ja, ik weet niet of het veel voorkomt, maar ik krijg—tot hilariteit van mijn omgeving—last van niesbuien na het scheren met een Philishave. Het fijne haarstof dat door de rondmalende mesjes vlak onder mijn neus geproduceerd wordt slaat zich kennelijk op in mijn neusgaten en zorgt tot zeker een halfuur na een scheerbeurt voor hevige kriebelingen.

Mensen die mij kennen zullen mij dan ook vaak met een stoppelbaard van een aantal dagen gezien hebben. Ook Elmira kent dit verschijnsel en is er niet erg blij mee. Zo’n stoppelbaard prikt, en ze heeft het maar wat vaak over “schuurpapier”. In mei heeft ze mij in Kazachstan—mede onder druk van de herhaaldelijke stroomstoringen waarbij mijn Philishave het helemaal niet doet—eindelijk weten te overtuigen van de voordelen van nat scheren met een scheermesje. In Shymkent hebben we een Gillette Mach 3 scheermes gekocht en daar scheer ik mij tegenwoordig bijna dagelijks mee. De Philishave hebben we in Kazachstan achtergelaten.

Ik moet zeggen, nat scheren bevalt mij uitstekend. Het gaat sneller—zeker met zo’n driedubbel scheermesje—minder irritatie achteraf en de niesbuien zijn helemaal over omdat het haarstof netjes in het water en scheerschuim blijft zitten. Het heeft dus mede door mijn historische belasting even geduurd, maar ik behoor nu ook tot de groep mensen die “ouderwets” met een mesje scheert en daar zeer tevreden mee is..

Bijna alle keren dat ik tot nu toe van Nederland naar Kazachstan gevlogen ben was het een vlucht die in de ochtend of vroege middag in Nederland begon en aan het eind van de avond in Kazachstan eindigde. KLM heeft echter sinds kort het vluchtschema omgegooid. De reden is niet helemaal duidelijk, maar ik vermoed dat het komt omdat voorheen zowel KLM, Lufthansa als Air Astana op praktisch dezelfde tijd in Almaty landden en weer vertrokken. Door de vluchttijd te verlaten zijn er nu minder files bij de paspoortcontrole en op de terugreis bij de incheckbalie. Misschien hoopt KLM op deze manier ook meer passagiers te vangen die niet vroeg willen opstaan of die het liefst ‘s nachts vliegen om een werkdag extra te hebben en een hotelovernachting uit te sparen. De vertrektijd van 18:30 maakt het voor mij in ieder geval mogelijk ‘s ochtends nog het nodige te regelen, dus ik ben er blij mee.

In het vliegtuig ga je steeds meer merken dat de overname van KLM door Air France—sommigen spreken van een fusie, maar wanneer een groot bedrijf een kleintje opslokt noem ik dat toch liever een overname—de service versobert. Op vroegere vluchten naar verre bestemmingen kan ik mij herinneren dat in het stoelzakje een menukaart zat met de menu’s die geserveerd werden. Dat is al lang niet meer zo. Tot ongeveer een jaar geleden kwamen de maaltijden nog uit een echt cateringbedrijf, maar tegenwoordig zijn het instantmaaltijden van Uncle Ben’s die in de magnetron worden opgewarmd. Ook de sandwiches zijn ergens in bulk ingekocht. Niet dat ik dit een verkeerde stap vind overigens. Reizigers hebben vaak de maaltijden gezien als een compensatie van de dure vliegtarieven, maar je kunt ook redeneren dat de overvloedige service de óórzaak is van de hoge tarieven. Minimaliseren van de catering aan boord en het kiezen van luchthavens met lage landingsrechten zijn twee van de beproefde recepten waarmee prijsvechters als Easyjet hun tariefniveau laag weten te houden. Op de catering is KLM nu duidelijk aan het besparen. Intercontinentale vluchten zullen voorlopig wel niet van kleinere luchthavens starten, maar persoonlijk zou ik er geen bezwaar tegen hebben wanneer KLM haar vlucht naar Almaty in Eelde zou beginnen…

Een andere subtiele manier waarop KLM probeert de winstgevendheid te verhogen las ik in de Holland Herald. Voor wie niet veel met KLM vliegt: de Holland Herald is het in-flight magazine (zeg maar het verveel- en informatieboekje) dat in elke stoelzak te vinden is. Hierin staat wat basisinformatie voor reizigers, bestemmingkaartjes, een paar achtergrond verhalen tegen de verveling en de lijst met producten die tax-free tijdens de vlucht aangeschaft kunnen worden.

In de Holland Herald las ik, dat KLM reizigers die één of meer vluchten van hun ticket overslaan niet meer worden toelaten op een vervolgvlucht, maar een nieuw ticket moeten kopen. Laat ik dit verduidelijken. KLM heeft een aantal lijnvluchten op specifieke bestemmingen. Om passagiers te lokken die niet vanuit Amsterdam vertrekken maar bijvoorbeeld vanuit Frankfurt, Londen of Parijs, hebben ze soms aanbiedingen waarbij ze heel goedkoop een ticket naar een KLM eindbestemming aanbieden waar bovendien een vlucht van de opstapplaats naar Schiphol in zit. Zo kan het voorkomen dat een passagier die rechtstreeks van Amsterdam naar Almaty vliegt meer betaalt dan een passagier die eerst met een KLM vlucht uit Frankfurt naar Amsterdam vliegt en dan verder naar Almaty. Dit is allemaal om de concurrentieslag op bepaalde trajecten te winnen. In de praktijk worden dergelijke overstapvluchten niet alleen door reguliere passagiers vanuit de omliggende steden gekocht, maar ook door passagiers die in Amsterdam opstappen. Zij kopen dan zo’n overstapvlucht, annuleren het eerste deel van het traject of stappen eenvoudig weg niet in, en stappen pas in Amsterdam op op het tweede deel van het traject. Dit werd tot nu toe oogluikend toegestaan, maar is officieel volgens de vervoersvoorwaarden van KLM illegaal, en ze willen nu bij het inchecken strenger gaan controleren of passagiers inderdaad wel alle voorgaande trajecten van een ticket hebben gevlogen. Als dat niet het geval is wordt het ticket ongeldig, en moet een nieuw exemplaar tegen de volle prijs worden aangeschaft. Van een stoel ben je dan in ieder geval verzekerd, je koopt immers je eigen stoel die je met het vorige ticket al gereserveerd had voor de tweede keer.

Langzamerhand wordt onder druk van het geld vliegen een snelle maar saaie methode van bustransport door de lucht. En waarom ook niet, van het geld dat ik voor een retourticket betaal kan ik ook een behoorlijke tijd in Kazachstan leven, de transportkosten moeten wel binnen normale proporties blijven.

Lammert

Bijna een week geleden heb ik aandacht besteed aan mijn boormachineaccu die aan een renovatiebeurt toe is. Normaliter laat ik elektronische apparatuur die de geest gegeven heeft in Kazachstan. Daar is men veel meer op reparatie ingesteld dan in Nederland, en reparaties kosten daar meestal niet veel meer dan de kostprijs van de benodigde componenten en nog een euro of vijf als reparatieloon. Mijn accupack laat ik daar liever niet repareren. De kwaliteit van de Chinese accucellen in Kazachstan is niet zo geweldig.

Reparatie is in Nederland een bijna vergeten vak. Als iets kapot is wordt al gauw een nieuw exemplaar gekocht en het oude model gaat naar de schroothoop. Computers bestaan uit weinig meer dan losse printkaarten en modules die tegen andere exemplaren uitgewisseld kunnen worden. Toen ik twee jaar geleden in Duitsland bij een bedrijf op een niet meer geleverd model computerprintkaart een IC lossoldeerde om het te vervangen door een nieuw IC voelde ik mij bijna een fossiel. Wie soldeert er nu nog in computers? Overigens, die printplaat functioneert tot op heden probleemloos, dus vervangen van losse IC’s in computers kan wel!

Toch krijg ik het gevoel dat er een kentering aan de gang is. De economische situatie is niet meer zoals die een aantal jaren geleden was en mensen en bedrijven moeten langer met dezelfde spullen doen. September vorig jaar was ik voor het eerst op bezoek bij de accu en batterij specialist in Drachten. De zaak had de deuren toen net geopend en van aanloop van klanten was nog weinig sprake. De enige werknemer had duidelijk wel tijd voor een praatje.

Dat was vanmiddag toen ik mijn kapotte accupack van mijn boormachine bracht wel anders. De tafel lag vol met opdrachtbonnen en de werknemer—nog steeds in zijn eentje—was duidelijk opgelucht dat ik geen erge haast met de reparatie had en dat hij mij wel mocht bellen als het gerepareerd was. Het liep op dit moment storm met nieuwe klanten—mogelijk ook omdat ik de firma hier al eerder genoemd heb?—en deze week zat er absoluut geen gaatje meer in de planning. Misschien volgende week…

Kennelijk ben ik niet de enige die liever een accupack laat repareren dan een nieuw pack bij de reguliere handel kopen. Het prijsverschil is toch al gauw zo’n 35%. Ik heb voor de zekerheid ook nog even gekeken bij mijn reguliere elektronicahandel wat 14 nieuwe accucellen mij zouden moeten kosten als ik zelf de reparatie ter hand zou nemen. Dat was duurder dan de reparatie uitbesteden en bovendien heb ik geen puntlasinstallatie om de cellen op een professionele manier tot een pack samen te bakken.

De tijden van de weggooimaatschappij zijn voorbij. Reparatie is in lijkt het wel op.

De radio en televisie in Nederland staat er bol van. Het is koud in Rusland. Kennelijk hebben we hier in Nederland te maken met een tweede komkommertijd. Na de traditionele slappe tijd voor de nieuwsgaring in de zomer lijkt nu ook het minder belangrijke nieuws in de wintertijd op de voorgrond te komen. De climax kwam voor mij een week geleden, toen ik een email ontving van een redacteur van het NOS Radio 1 journaal die dacht dat ik op dat moment nog in Kazachstan zat en mij daar wilde interviewen over de “extreme” kou van -30 graden die daar was ingevallen.

Mensen die mijn weblog hebben gelezen zullen al weten dat de winter van vorig jaar in Kazachstan in geen verhouding stond tot de huidige. Anderhalve meter sneeuw in Zhabagly en op de verbindingsweg naar de andere dorpen zelfs stukken met meer dan twee meter sneeuw. Kijk, dan spreken we over winter. Alle medewerkers van het Aksu-Zhabagly natuurreservaat waren toen gemobiliseerd om samen met mijn schoonvader die een grote bulldozer bezit de weg van Zhabagly naar de doorgaande weg open te maken. 10 kilometer scheppen en duwen om er ondermeer voor te zorgen dat twee mensen die dringend medische hulp nodig hadden van Zhabagly naar het ziekenhuis in Wanovka konden. Kijk, dat is winter, dat is crisis, maar dan zie je de journalisten niet. Met zo’n sneeuwlaag blijven die liever thuis bij de kachel.

Dit jaar is het wel koud in de landen van de voormalige Sovjet Unie, maar juist bij extreme kou is de sneeuwval in het algemeen niet zo groot en blijven de wegen begaanbaar. Het enige dat dan overblijft is bij de mensen op bezoek gaan waarbij de kachel kapot is gegaan, zoals de mensen in sommige wijken rond Moskou waar de leidingen van het centrale warmwater net (zoals bijna elk jaar) zijn bevroren. Dat levert gemakkelijke televisie op.

Ik wil de journalisten hierbij uitnodigen om mij in Kazachstan te komen bezoeken wanneer er weer anderhalve meter sneeuw ligt. Toegegeven, de televisiebeelden zullen niet erg interessant zijn met alleen maar een witte massa maar dat zijn de situaties waarbij men zich in de voormalige Sovjet landen pas echt druk maakt.

De kippenslachterij in Zhabagly is op de fles. De directie heeft zelf het faillissement aangevraagd omdat ze een toekomst van de slachterij niet meer ziet zitten. Door achtereenvolgende bestuurders is zoveel geld in de achterzakken verdwenen dat nauwelijks financiële middelen over zijn gebleven voor de normale bedrijfsvoering. Neem daar nog bij dat na twee jaar er nog steeds geen waterleiding is en er nog geen kip is geslacht, dan is het wel duidelijk dat een verdere voortzetting van de activiteiten niet erg zinvol was.

De geschiedenis van de slachterij gaat zo’n 20 jaar terug tot in het communistische tijdperk. Rond 1986 werd begonnen met een megaproject bij het dorp Zhabagly voor de stichting van een kippenslachterij. Dit project bestond niet alleen uit het bouwen van een slachterij met hokken voor de dieren, een broederij en opslag voor voer voor de wintermaanden, maar ook een gas- en warmwaterfabriek voor de slachterij en het dorp Zhabagly en de bouw van woningen voor de medewerkers in Zhabagly.

Op topdagen werden in de slachterij zo’n 13.000 dieren geslacht. Wanneer je dan in aanmerking neemt dat er 1.400 mensen werkten die met bussen uit vijf omringende dorpen werden aangevoerd krijg je al snel een idee van de efficiency waarmee in de slachterij gewerkt werd. Zo’n 9 kippen werden per persoon per dag geslacht wat mij enkele jaren geleden al de opmerking deed ontglippen tegen de burgemeester die de toen failliete slachterij aan mij wilde verkopen of de werknemers soms de kippen mee naar huis namen, op de keukentafel slachtten en dan naar de slachterij terug brachten. Na de val van het communisme is het de slachterij ondanks haar inefficiente werkwijze gelukt om nog een aantal jaren overeind te blijven, maar uiteindelijk is ze toch in 1999 onderuit gegaan. Een schuld van zo’n vijftig miljoen Tenge aan het lokale gasbedrijf achterlatend.

Het eerste bankroet had grote gevolgen voor de dorpen in de omgeving. Plotseling kwamen 1400 mensen—waaronder Elmira die op de afdeling werkte waar de werkkleding werd gemaakt en gerepareerd—op straat te staan wat in het dorp Zhabagly zorgde voor een werkloosheid van 80 procent. Tot het faillissement had de slachterij via haar gasfabriek ook gezorgd voor de gasleveranties aan Zhabagly en warm water toevoer voor de projecthuizen van de werknemers maar dat kwam van het ene op het andere moment te vervallen.

Het stoppen van zowel de gastoevoer, als de toevoer van warm water voor de verwarming van veel huizen in het dorp had desastreuze consequenties voor het dorpsgezicht. Zhabagly is ongeveer 100 jaar geleden gesticht en in de loop der jaren was de centrale dorpsstraat een groene straat geworden met hoge bomen. In de eerstvolgende winter verdwenen bijna alle bomen in de kachel. Door het faillissement had bijna niemand geld om kolen te kopen voor de kachel en bij -20 buiten bleef er weinig anders over dan de bomen die op het erf en langs de weg stonden op te stoken. Alleen bij het hoofdkantoor van het natuurreservaat bleven de bomen gespaard.

Enkele jaren later is de gastoevoer aan het dorp hersteld, deze keer met aardgas in plaats van stadsgas. Door de curator en de lokale overheid zijn veel pogingen in het werk gesteld om de slachterij te verkopen, maar dat had enkele jaren geen succes. Daarom werd in de tussentijd de slachterij grotendeels ontmanteld. Alles van enige waarde werd verkocht, of meegenomen naar huis. Gebouwen werden afgebroken en de bouwmaterialen—inclusief de bakstenen—verkocht voor bouwprojecten in de omgeving. Zelfs de centrale waterleiding naar de slachterij werd in de zomer 2004 uit de grond gehaald waarbij de bulldozer van mijn schoonvader goed van pas kwam.

Uiteindelijk werd eind 2004 de slachterij toch verkocht, voor 60.000 dollar. De centrale waterleidingbuizen waren toen inmiddels uit de grond gehaald en verkocht. Vanaf dat moment zijn koortsachtige pogingen in het werk gesteld om de slachterij in oude glorie te herstellen. Een bijna onmogelijke taak, wanneer je beseft dat praktisch gesproken alleen nog maar de muren van de gebouwen stonden. Door de rotsachtige bodem bleek het onmogelijk een nieuwe waterleidingbuis in te graven. Bovendien bleek het slaan van een put vlakbij de slachterij onmogelijk omdat het grondwaterniveau ter plekke op zo’n 170 meter diepte zit. Corruptie en drie directies later werd daarom recentelijk opnieuw het faillissement aangevraagd.

Een deceptie voor de bevolking in Zhabagly en omliggende dorpen die toch half en half hadden verwacht dat net als vroeger de slachterij weer werk aan meer dan duizend mensen zou gaan opleveren. Het heeft niet zo mogen zijn en hoe de toekomst van de slachterij er nu uit zal gaan zien is een kwestie van afwachten. De kans is groot dat het hetzelfde einde krijgt als veel van de andere grote agrarische bedrijven in de omgeving. Leeg geroofd en uiteindelijk weinig meer dan een kerkhof van beton en verroest staal.

Lammert

Kazachstan heeft twee officiele talen, Het Kazachs en het Russisch. Het Kazachs wordt door ongeveer tweederde van de bevolking gesproken, het Russisch door praktisch iedereen. Op de scholen in Kazachstan kunnen ouders kiezen of hun kinderen onderwijs krijgen in de Kazachse taal of in het Russisch, alle lessen worden in beide talen aangeboden.

Sinds de onafhankelijkheid hebben met name de mensen op het platteland de neiging naar het Kazachs over te gaan. Een gevoel van nationalisme misschien, of afkeer van het oude communistische regime. Dit is bijvoorbeeld merkbaar in Zhabagly waar een aantal jaren geleden de Kazachse en Russische klassen nog redelijk in evenwicht waren, maar tegenwoordig de Kazachse klassen overvol zitten en de Russische bijna leeg zijn. Vijf tot tien kinderen per klas is geen uitzondering. Een probleem is, dat van het Kazachs vele dialecten bestaan. Elmira’s vriendin Assyl bijvoorbeeld die oorspronkelijk uit de regio van Astana komt spreekt van huisuit een versie van het Kazach die voor de zuidelijke Kazachen in onze regio nauwelijks te verstaan is. Het zuidelijke Kazachs kent veel elementen uit de Oezbeekse taal. Er zijn nieuwe woordenboeken voor het Kazachs opgesteld waarin de grootste gemene deler van de woorden uit het gehele land is meegenomen, maar voor veel mensen betekent dit een vervreemding van hun eigen originele taal. Veel kinderen spreken daardoor Kazachse woorden die ze op school geleerd hebben maar die door hun ouders niet worden begrepen.

Het gekke is, dat de tendens zoals die op het platteland merkbaar is, in de stad totaal afwezig is. Op de markten is de voertaal Russisch, in de bussen in Almaty zijn alle aanplakbiljetten Russisch en ook de haltes worden in het Russisch omgeroepen. Het viel Elmira zelfs op dat in het vliegtuig terug naar Kazachstan heel veel etnische Kazachen aanwezig waren, maar dat ze onderling allemaal Russisch spraken.

Er lijkt hierdoor een tweedeling in de maatschappij te ontstaan. De armere en afgesloten bevolking op het platteland neigt naar de Kazachse taal, terwijl de rijke stadse bevolking volledig in het Russisch communiceert.

Heel duidelijk werd dit verschil twee dagen geleden merkbaar toen president Nazerbayev op de televisie zijn nieuwjaarstoespraak hield. Hij hield zijn toespraak zowel in het Kazachs als in het Russisch, maar de toespraak in het Russisch was veel langer en bevatte veel meer details dan de Kazachse versie. Ook zijn er tegenwoordig veel gesprekken tussen Rusland en Kazachstan over verdere samenwerking. Iets waar de Russen veel baat bij hebben vanwege de overvloed aan delfstoffen in dit land en de aanwezigheid van de lanceerbasis Baykonur.

Naar mijn inschatting is de piek van het gebruik van de Kazachse taal daarom geweest en zal om praktische redenen het Russisch langzaam de plaats van die taal opnieuw gaan innemen. Uiteraard blijft er een plaats voor lokale talen—net zoals er een plaats is voor het Fries en andere streektalen binnen Nederland—maar in de algemene omgang zal m.i. het Russisch het Kazachs op den duur volledig gaan verdringen.

Gezien de internationale manier waarop Nathalie zal opgroeien zullen we haar zonder twijfel de Russische klassen laten volgen hier op de school in Zhabagly. Dat geeft meer mogelijkheden naar de toekomst dan het leren van een taal die slechts door zo’n tien miljoen mensen gesproken wordt en praktisch geen geschiedenis kent op het gebied van literatuur of wetenschap.