De nieuwe thermostaat zit in de koelkast van mijn ouders gemonteerd en alles werkt weer perfect. Voorlopig kan het beestje weer zijn diensten bewijzen.
De koelkast die een maandje geleden ophield met functioneren is indertijd speciaal gekocht. Hij fungeert als onderstel voor een vier-pits keramische kookplaat, en daarom is indertijd een model uitgezocht dat qua afmetingen past bij deze kookplaat. Daardoor heeft de koelkast een grotere afmeting dan normaal. Het bleek toen ik op internet op zoek ging naar een passende thermostaat zelfs een model te zijn dat in Nederland nooit officieel verkocht is. Alleen bij onze oosterburen is deze koelkast indertijd over de toonbank gegaan. Een goede zaak dus dat met een eenvoudige thermostaat vervanging voor minder dan 20 euro de koelkast weer nieuw leven ingeblazen kon worden.
Overigens is het één van de modernere typen. De verdamper die de kou inbrengt wordt periodiek verwarmd zodat er geen ijsaangroei plaatsvindt. Daartoe wordt de verdamper opgewarmd tot boven 0. Het water dat er vanaf komt loopt door een klein gaatje naar een bakje bovenop de compressor. De compressor is voldoende warm om vervolgens dit water weer in de omgeving buiten de koelkast te laten verdampen.
Ik had een regelsysteempje met een klok verwacht om dit periodieke verwarmen van het koelelement voor elkaar te krijgen. Het blijkt echter veel simpeler gedaan te worden dan ik dacht.
Bij praktisch alle koelkasten meet de thermostaat niet de ruimtetemperatuur in de koelkast, maar de temperatuur van de verdamper, het platte koelelement boven of achterin de te koelen ruimte. Door deze verdamper op een bepaalde koude temperatuur te houden blijft ook de ruimte waarin de verdamper is geplaatst koel. Voor een binnentemperatuur van zo’n +5 graden moet het element afhankelijk van de grootte van de te koelen ruimte op -5 tot -12 graden gehouden worden. Niet erg wetenschappelijk verantwoord door niet de werkelijke ruimtetemperatuur te meten, maar in de praktijk blijkt het goed te werken.
Bij een normale thermostaat heb je een vaste hysterese. Dit is het temperatuurverschil tussen in- en uitschakelen van de koeling. Stel je de temperatuur in op inschakelen bij -10 graden, dan schakelt de compressor weer uit bij bijvoorbeeld -20 graden. Bij een instelling van 0 graden voor aanschakelen is -10 graden de uitschakeltemperatuur.
Een koelkast met zelfontdooiing werkt anders. Hierbij zit er niet een vast temperatuurverschil tussen in- en uitschakelen, maar is alleen de koudste temperatuur waarbij de compressor wordt uitgeschakeld instelbaar. De warme temperatuur waarbij de compressor moet inkomen is vast ingesteld. Voor het model thermostaat dat ik gemonteerd heb is die inschakeltemperatuur +5 graden. Het effect dat je daarmee krijgt, is dat na een koelcyclus de compressor net zo lang uit blijft staan, tot de verdamper tot minimaal 5 graden boven nul opgewarmd is. Daardoor is alle aangegroeide ijs van de verdamper verdwenen voor een volgende koelcyclus begint.
Een zeer eenvoudig, maar uiterst doeltreffend regelsysteem. Bij sommige koelkasten met zelfontdooiing is bovendien nog een klein verwarmingselementje toegevoegd die tijdens de stilstandperiode van de compressor de verdamper een klein beetje opwarmt waardoor de ontijsperiode korter is en er minder temperatuurschommelingen in de ruimte binnen de koelkast zijn. Of dat verwarmingselement bij onze koelkast ook was gemonteerd kon ik niet ontdekken.
Het is tropisch warm in Nederland. Op mijn kantoor waar ik dit nu zit te tikken heeft de temperatuur de 30 graden al bereikt. De laserprinter—goed voor een behoorlijke hoeveelheid warmte, ook in stand-by mode—heb ik voor de zekerheid maar uitgeschakeld. Gelukkig werk ik met TFT schermen die aanzienlijk minder energie verbruiken dan de gewone straalbuis modellen.
Als het zomer is in Nederland, dan is het ook zomer in Kazachstan zou je denken. Niet dus. Verbaasd was ik door de verhalen van Elmira door de telefoon van aanhoudende regen- en hagelbuien in Zhabagly. Het zou er nu volgens de meteorologische kalender 30 graden moeten zijn met een strakblauwe hemel, maar in plaats daarvan valt de neerslag met bakken uit de hemel. Goed voor de toeristen die in augustus komen, dan is het er normaal dor, maar nu waarschijnlijk nog groen, maar niet zo goed voor de toeristen nu, en voor de boeren zoals mijn schoonvader die verwoede pogingen doen om hun hooi droog binnen te halen.
Enkele dagen geleden op de 13e juli was er een primeur. Sneeuw op de berhellingen rond Zhabagly op zo’n 1800 meter hoogte. Zhabagly ligt zelf op 1100 meter hoogte, dus dat geeft aan hoe koud het toen geweest moet zijn. De foto is op 13 juli gemaakt.
Ik blijf hier nog even doorbakken, hopelijk schijnt binnenkort bij Elmira ook de zon weer.
Soms vergeet je wel eens wat je echte beroep is. Bij mij zou je haast gaan denken dat ik koelkast reparateur ben. In Kazachstan heb ik de vijfentwintig jaar oude Sovjet koelkast van mijn schoonouders al eens aan een nieuw leven geholpen, vanavond was de koelkast van mijn ouders in Nederland aan de beurt.
In Nederland heerst een algemeen idee, dat witgoed artikelen een jaar of tien tot vijftien meegaan en dan af zijn. Wanneer een apparaat het na die tijd opgeeft dan gaat hij bijna automatisch bij het grofvuil, wordt opgehaald door een kringloopwinkel of ingeruild voor een nieuwe. Die tien tot vijftien jaar is echter vooral economisch en gevoelsmatig, maar zeker niet technisch. Een apparaat als een koelkast is zeer eenvoudig opgebouwd. Een compressor pompt wat koelmateriaal rond en een thermostaat bepaalt of die compressor aan, of uit moet. Bij de “ingewikkelde” modellen zit er dan nog een mogelijkheid in om periodiek het koelelement te verwarmen om aanvriezen tegen te gaan. En laat ik natuurlijk het lampje en de deurschakelaar niet vergeten.
Dergelijke technologie gaat rustig dertig jaar of langer mee. Elektromotoren hebben meestal een extreem lange levensduur en het koelmiddel is in een hermetisch gesloten systeem geplaatst waardoor het niet kan ontsnappen of vervuilen. Het enige kwetsbare element in het systeem is de thermostaat.
De thermostaat is feitelijk niet veel anders dan een schakelaartje dat op commando van temperatuur aan- of uitschakelt. Bij hoge temperatuur schakelt de thermostaat aan waardoor de compressor gaat draaien, en als voldoende koeling is ingebracht schakelt hij weer uit. Toen vlak voor ons vertrek naar Kazachstan de koelkast van mijn ouders niet meer op temperatuur wilde komen vermoedde ik daarom al dat het de thermostaat zou zijn. Omdat er nog een tweede koelkast in huis is was er geen haast bij en daarom heb ik de klus pas ter hand genomen nu we terug uit Kazachstan zijn.
De thermostaat bleek inderdaad het probleem te zijn. Ik heb het typenummer opgeschreven en via internet een webwinkel opgezocht waar dat type thermostaat op voorraad was. Zojuist heb ik hem besteld. Dinsdag ligt hij waarschijnlijk bij de post. Dan kan voor 20 euro de koelkast weer zeker tien jaar zijn werk doen.
Maar stel je voor wanneer mijn ouders een reparateur langs hadden laten komen. Voorrijkosten, onderzoekskosten en misschien zelfs nog een tweede keer voorrijkosten om het juiste model thermostaat te bestellen en installeren. Voor dat geld had je bijna een nieuwe koelkast kunnen kopen. Dit soort kastmodelletjes zonder vriesvak staan bij zaken als Scheer & Foppen al te koop vanaf zo’n 130 euro.
Dat beppe het leuk vindt in de meest vreemde voertuigen plaats te nemen was denk ik onderhand wel bekend. Vandaag heeft ze echter niet alleen in een voertuig gezeten, maar er ook in gereden. Met de ZIL vrachtwagen zijn we een eindje het dorp uitgereden, waarna beppe achter het stuur heeft plaatsgenomen om het gevaarte weer terug naar ons huis te rijden.
Dat dat niet helemaal zonder problemen verliep mag wel uit deze foto blijken. De rem van de vrachtwagen moet wat harder ingetrapt worden dan van een gewone luxe wagen waardoor het gevaarte met behoorlijke snelheid op de juist gerenoveerde sauna van mijn schoonouders afstormde. Gelukkig strandde de vrachtwagen in een hoop zand voor er ergere schade kon ontstaan.
De vrachtwagen mankeert niets, volgens beppe was het de mooiste ervaring tijdens haar vakantie in Kazachstan…
Het uitstappen bleek nog even lastig voor de zeventig jaar oude dame, want door de zandbult bleek de deur nog verder van de bodem af te zijn dan tijdens het instappen.
Metalen zijn duur, ook in Kazachstan. Eén van de problemen die men daardoor vaak tegenkomt is dat putdeksels in het centrale wegdek meegenomen zijn. Soms om thuis dienst te doen maar vaak ook om verkocht te worden.
Hier inspecteert beppe een put in één van de straten in Zhabagly. In een stukje straat van zo’n 250 meter missen hier totaal acht putdeksels. Ze zijn geen van allen gemarkeerd, dus zeker in het donker is het oppassen geblazen met de auto.
Dat niet alles in Zhabagly rooskleurig is mag blijken uit deze foto. In de Sovjet tijd had het dorp een eigen centraal badhuis. Dat is na de val van het communisme in verval geraakt. In 2004 werd het verkocht voor opslag van tarwe. Het was toen gehavend, maar stond nog overeind.
Recentelijk zijn echter de betonplaten van het plafond en dak verwijderd en verkocht. Er is nu weinig meer over van deze eens centrale dorpsfaciliteit in Zhabagly.
Wie dacht dat op het platteland van Kazachstan islam en oude cultuur de boventoon voerden heeft het mis. Weliswaar wat langzamer dan in de grote steden dringt ook hier het moderne leven onstuitbaar door. Piercings en blote navels zijn geen probleem hier. Op de foto praat Elmira’s broertje Ruslan met twee leeftijdsgenoten uit het dorp. Er gaan hardnekkige geruchten dat er tussen Ruslan en de dame rechts meer is dan pure vriendschap. Ze lacht in ieder geval wel erg vriendelijk naar hem…
Huizen in Kazachstan zijn nog als de huizen vroeger in Nederland, met veel gaten en spleten waar vogels zich in kunnen verbergen. Een duif dacht een mooie plek te hebben gevonden boven het plafond van de WC vlak naast de elektriciteitsmeter. Helaas lopen we hier vaak langs, dus is het niet het rustigste plekje om de eitjes uit te broeden.
