Lammert's Weblog

Nathalie is nu 13 maanden en begint al behoorlijk veel te begrijpen. Een van die dingen is dat vuilnis in de vuilnisemmer hoort. Ze brengt nu elke keer haar vuile luiers naar de afvalbak en ook andere zaken waarvan we haar in het Russisch vertellen dat dat in de vuilnisemmer moet worden door haar keurig daarheen gebracht.

Dat de schoonmaakwoede soms wel eens iets te sterk is bleek vandaag toen Nathalie er niet alleen afval, maar ook een boekje en een halsketting van Elmira in deponeerde. De komende tijd moeten we dus extra de inhoud van de vuilniszakken controleren voor ze hun definitieve eindbestemming bereiken.

Schiermonnikoog is een klein waddeneiland met slechts één dorp. Alles is daardoor lopend of met de fiets te doen. Vanochtend zijn we na ons ontbijt lopend naar het dorp gegaan. Hoewel het een mooi eiland is wil Elmira er niet wonen, daarvoor is alles hier veel te bekrompen. Voor de huisjes is vaak maar enkele meters grond. Bij veel huizen staan daar bovendien de tuinstoelen wat aangeeft dat er achter het huis waarschijnlijk ook niet veel plek is. En als je dan kijkt voor welke prijzen de huizen hier te koop staan—450.000 voor een authentiek huis uit de 18^e eeuw en 250.000 voor een eenvoudig bungalowtje langs het fietspad waar wij nu ook zitten, dan denk ik dat wij in Kazachstan de goede keuze hebben gemaakt.

Onze eerste tocht gaat naar een fietsverhuurbedrijf. Fietsen is op het eiland de ideale methode om snel en comfortabel op de bestemming te komen. Bij het adres waar we binnenstappen hebben ze nog een stevige herenfiets voor mij en een damesfiets voor Elmira. Een kinderzitje wordt bij Elmira vooropgezet, met een windscherm zodat Nathalie uit de wind zit. EUR 38,50 kosten het geheel voor een week. Dat valt mij alleszins mee. Zeker wanneer je er vanuit gaat dat het praktisch nieuwe fietsen zijn met zeven versnellingen. Heel wat anders dan de oude brikken waar sommigen hier op rondrijden. Die kosten misschien wel wat minder, maar ik rijd toch liever op onze Sparta’s. Voor wie ook fietsen op Schiermonnikoog wil huren kan ik daarom Fietsenverhuur Schiermonnikoog zeker aanraden. Bovendien blijken ze de fietsen gratis op het vakantieverblijf af te leveren en weer op te halen. Een belletje is voldoende.

De eerste tocht op de fiets is uiteraard naar het strand. Nathalie is in het zand duidelijk in haar element. Met de wind is het nog wat koud en de meeste toeristen hebben de bescherming opgezocht van de windschermen van een van de strandhotels, maar ik kan het niet maken dat Elmira niet even de zee gezien heeft.

Bij paal 3 is een strandpaviljoen dat speciaal ingericht is voor kinderen. De eigenaren hebben veel speelgoed waarmee de kinderen in het zand kunnen spelen. Hier zitten dan ook praktisch alleen ouders met kleine kinderen. Nathalie laat zich al snel van haar sociale kant zien. Ze gaat naar bijna alle kinderen om te kijken of ze mee mag spelen. De resultaten zijn wisselend. Er is duidelijk merkbaar dat de individualisering in Nederland ook is doorgedrongen tot de opvoeding. Waar de meeste kinderen alleen spelen, of met een eigen broertje of zusje, komt Nathalie uit een cultuur waar alle kinderen met iedereen spelen. Zelf ben ik voor het laatste, al is het in het drukke Nederland in veel gezinnen en buurten soms wel wat moeilijker implementeerbaar. Ook Elmira valt het op dat de meeste kinderen hier alleen spelen en velen zelfs afwijzend of angstig reageren wanneer een ander kind aanstalten maakt om mee te spelen.

Het is zaterdag en de winkels zijn morgen dicht. Daarom is het nodig om vandaag inkopen te doen, zodat we morgen in ieder geval niet zonder eten zitten. In het dorp is een Spar supermarkt—waarschijnlijk de enige supermarkt op het eiland—en daar worden goede zaken gedaan. Het is er minstens zo druk als in een reguliere supermarkt op de vaste wal op zaterdagmiddag en de prijzen liggen zo’n 20% hoger. Ongetwijfeld met de smoes dat de overtocht per boot zo duur is, maar ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat er ook een exclusiviteittoeslag op zit, of om het aangenamer te zeggen, dat deze supermarkt niet meedoet met de prijzenslag die in supermarktwereld gaande is.

Op de terugweg zit Nathalie behoorlijk in haar stoeltje te krijsen. Ze is moe en wil een dutje doen maar dat wil in het hobbelstoeltje niet. Gelukkig zijn we in een paar minuten terug bij ons huisje waar we de rest van de middag rust nemen door in de tuin te zitten.

Het weer is vandaag beter dan gisteren. De zon schijnt, maar doordat onze slaapkamer niet op het oosten ligt slapen we door tot een uur of negen. Elmira kruipt vanochtend met Nathalie onder de douche. Het probleem waar ik gisteren al last van had, het niet willen weglopen van het water, is er nog steeds. De afvoerbuis lijkt volledig verstopt te zijn. Vandaag maar even melden aan de eigenaar. Ongetwijfeld weten ze het wel—een afvoerleiding raakt niet zomaar volledig verstopt, tenzij zoals in Donkerbroek Nathalie er iets ingestopt heeft—maar toch maar even beter om het te zeggen.

Het huisje dat ik gehuurd heb is vergelijkbaar met het multifunctionele huis dat we achter op onze tuin in Kazachstan willen zetten en daarom is dit een goede testcase om te zien hoe een dergelijk minihuis voldoet. Dit huisje meet ongeveer vier bij acht meter met een uitbouw waarin de keuken is geplaatst. De afmetingen zijn groot genoeg voor een gezin met een kind maar zonder al te veel rommel. Vooral het ontbreken van kasten hier is opvallend. Daardoor lijken de kamers groter. Voor toeristisch gebruik is dat niet een groot probleem, maar voor regulier wonen uiteraard wel.

De plavuizen die overal in het huis liggen zijn ronduit onhandig. Na het douchen is Nathalie vanochtend uitgegleden op de natte vloer en dat was niet prettig. Bovendien heb ik gisteren met Nathalie op de vloer met treintjes gespeeld en dan is de vloer ronduit koud. Tegels op de vloer beperken we dus in Kazachstan tot de badkamer, schuurtjes en misschien de keuken en als het enigszins mogelijk is komt er daar vloerverwarming onder. Dat laatste is gek genoeg geen noviteit voor Kazachstan. Het nu leegstaande gebouw van de voormalige kindercrèche in Zhabagly waar Elmira’s jongere broertje en zusje hun peutertijd hebben doorgebracht is voorzien van vloerverwarming. Vloerkleden zijn leuk om te zien, maar als ik nu zie hoeveel werk men in Kazachstan heeft van het periodiek uitkloppen, schoonboenen en rechtleggen van losse vloerkleden, dan denk ik dat dat voor ons geen alternatief is.

Een van de geschilpunten rond ons te bouwen multifunctionele was de wijze waarop de keuken met de woonkamer verbonden zou moeten worden. Zelf ben ik een tegenstander van deuren. Deuren laten een huis kleiner lijken. Elmira wilde echter een afsluitbare keuken zodat als er eens wat zou aanbranden dat in de rest van het huis niet te ruiken zou zijn. Bovendien is er in Kazachstan een duidelijke scheiding van de vrouwen- en mannencultuur. Een groot deel van de vrouwencultuur speelt zich in de keuken af. Hier roddelt de vrouw des huizes met de buurvrouwen en vriendinnen over zaken die de man niets aangaan. Bij ons is de verdeling wat anders. Terwijl Elmira gisteravond met Nathalie bezig was heb ik de erwtensoep klaargemaakt. Een beetje tot mijn verrassing, maar wel tot mijn tevredenheid verklaarde Elmira na het avondeten daarom dat een open keuken met een directe verbinding met de woonkamer geen probleem zou zijn.

Een van de typische voorbeelden wat ik op deuren tegen heb komt ook in dit huisje voor: een halletje van een vierkante meter waar in alle muren een deur zit. In dit huisje komt zo’n halletje voor naar de slaapkamers. Twee deuren naar de twee slaapkamers, een deur naar het toilet en een deur naar de woonkamer. Je kunt bijna geen kant op en deuren moeten haast wel tegen elkaar aanslaan wanneer je ergens heen wilt. Zonde van de ruimte en de deuren. Dit is trouwens niet een typisch Nederlands probleem. Het architectenbureau dat indertijd de bouwtekeningen van ons te bouwen hotel in Kazachstan gemaakt heeft had in de presidentiele suite een soortgelijk nutteloos halletje getekend. Het is kennelijk moeilijk—zelfs voor mensen die professioneel met het ontwerpen van huizen bezig zijn om aan de hand van een tekening het gebruiksgemak van een woning vast te stellen en te optimaliseren.

De verdeling van de handheld computers heeft zich trouwens onderhand afgetekend. Elmira gebruikt de Ipaq om spelletjes op te spelen, terwijl ik dit verhaal tik op de oude vertrouwde Psion 3C. Er is een reden voor hoor, de Psion heeft een klein maar volledig toetsenbord waardoor ik gemakkelijk een verhaal in kan tikken. Het externe toetsenbord van de Ipaq heb ik thuis gelaten. Bovendien heb ik er niet zoveel problemen mee om de oude en robuuste Psion mee naar het strand te nemen. De Ipaq acht ik daar niet echt geschikt voor. Nieuw is niet altijd beter.

Lauwersoog waar de boot naar Schiermonnikoog vertrekt ligt ongeveer een uur rijden van Donkerbroek. Niet echt ver dus. Mijn moeder rijdt mee om als we vertrokken zijn met de boot de auto weer terug te rijden.

Het is zo’n 20 jaar geleden dat ik voor het laatst op een van de waddeneilanden ben geweest. Vaag kan ik mij nog herinneren dat het Ameland was, maar misschien is de laatste keer ook wel naar Schiermonnikoog geweest. De boot is in ieder geval anders. Een breed open passagiersdek met restauratie is er op deze veerboot. Elmira moet natuurlijk even met Nathalie naar buiten om een eerste blik over de Waddenzee te werpen.

De passagiers op de boot geven een goed beeld welk type toeristen er naar Schiermonnikoog trekken. Naast ons zit een vader met twee kinderen. Ik schat in dat vader en moeder gescheiden zijn en dat de kinderen nu een weekend met pappa op vakantie gaan. Verder natuurlijk de jongeren van een jaar of twintig die gaan kamperen en de reguliere eilandbewoners die met een verveeld gezicht in een hoek zitten omdat ze alweer met die boot moeten.

Onderweg naar Lauwersoog leek het erop dat het weer in het Noorden beter zou worden, maar eenmaal op Schiermonnikoog is het weer helemaal bewolkt. Van de VVV hebben we een korte beschrijving gekregen hoe we bij ons huisje moeten komen. Het gemakkelijkst is de bus naar een nabijgelegen bungalowpark te nemen en bij de eerste halte uit te stappen. Dit doen we dan ook braaf. Het blijkt echter dat de buschauffeur een omweg heeft genomen om een groep jongeren bij een kampeerboerderij af te zetten. Wij—in de veronderstelling dat dit onze halte moet zijn—stappen ook uit, maar na een paar minuten wandelen is er nog weinig meer zichtbaar dan koeien en trekpaarden van de huifkarren waarmee dagelijks over het strand gereden wordt.

Ik heb echter ook de beschikking over het telefoonnummer van de verhuurder en bel daarom op om te vragen welke kant we opmoeten om onze plek van bestemming te bereiken. De vrouw des huizes—helemaal onthutst van de situatie—zegt dat ze ons wel even zal komen ophalen met de auto. Aldus geschiedt en een paar minuten later komt de auto al aanrijden. Schiermonnikoog is immers niet zo groot.

Ons huisje staat naast de oude boerderij die de verhuurders bewonen. Een woonkamer met open keuken en twee slaapkamers. De centrale verwarming komt goed van pas, want het is kil hier vandaag op het eiland. Van huis hebben we een blik erwtensoep meegenomen en een Gelderse worst. Niet echt standaard eten voor een vrijdagavond in juni, maar wel heel erg passend bij de situatie. Onder het eten zien we de tweede helft van de voetbalwedstrijd van Nederland tegen Ivoorkust. 2-1 is de uitslag, maar dat is oud nieuws wanneer dit bericht op de weblog verschijnt.

Eén van de gewenste uitbreidingen bij de boerderij van mijn schoonouders is het aanleggen van een waterleiding naar de boerderij. Tot nu toe wordt gebruik gemaakt van oppervlaktewater uit een riviertje en dat is wel schoon, maar niet ideaal. Zeker ‘s winters is de wateraanvoer minimaal.

Op zo’n 750 meter afstand van de boerderij zit echter aan de rand van het natuurreservaat een bron. Het is een kleine bron, maar voldoende om de boerderij en eventueel het nabijgelegen wachthuis van het natuurreservaat van stromend water te voorzien. Omdat het een ondergrondse bron is, is het water constant van temperatuur, een graad of tien, ook in de winter. Daardoor is het het ideale punt om een waterleiding te beginnen. Met de directie van het natuurreservaat is al overeenstemming bereikt over het gebruik van de bron.

Een probleem is echter om de goede leidingdiameter te bepalen. 750 meter is geen kort stukje en metalen of plastic buis is duur. Bij een ijzeren buis—koper wordt voor dergelijke zaken niet toegepast in Kazachstan—zit je bovendien met corrosie waardoor de binnenwand van de leiding ruw wordt en daarmee de leidingweerstand hoger. Het is niet triviaal om de gewenste diameter te berekenen, zeker niet als de stroming turbulent is wat bij kleinere diameters ongetwijfeld het geval zal zijn. Gelukkig zijn er websites waar deze formules—inclusief de correctiefactoren voor turbulente stroming en ruwe wandoppervlakten—on-line voorkomen. Eén van die websites is EFunda. Ik heb hier alle ontwerpeisen ingevuld. De valhoogte is 35 meter wat resulteert in een uitgangsdruk van 3,5 bar. Ik ben uitgegaan van een minimaal gewenste einddruk van 1 bar. Die laatste bar valt wel over kranen dunne leidingen in huis en dergelijke. De resultaten waren als volgt:

We zien dat bij een gladde buis de overstap van 20 naar 25 mm bijna een verdubbeling van de opbrengst oplevert. Dat is echter maar schijn. Composietleidingen met een gladde polyetheen binnenlaag zijn bij ons alleen te koop met een binnendiameter tot 20 mm. Daarboven zijn we aangewezen op metalen buizen die roesten en waarvan naar verloop van tijd het oppervlak ruw wordt. De ruwheid van 1 mm waar ik vanuit ben gegaan klinkt wel hoog, maar is niet ongewoon voor de buizen die hier worden toegepast. Dat betekent dat na een aantal jaren gebruik de metalen leiding van 25 mm terugzakt naar ongeveer dezelfde opbrengst als de dunnere composietleiding. Ondanks dat de binnendiameter hoger is zorgt het ruwe oppervlak voor zoveel turbulentie dat de netto opbrengst toch niet veel hoger is dan bij een dunne gladde buis.

Een interessante conclusie. Als de opbrengst van 13 liter per minuut voldoende is—gezien het huidige watergebruik denk ik eigenlijk van wel—dan is de composietleiding zeker te prefereren boven de ijzeren buis. Bij hogere gewenste opbrengst is 32 mm een ideale diameter. Zelfs als de wand behoorlijk is aangetast door corrosie en daarmee ruw is geworden levert een dergelijke leiding over 750 meter bij een hoogteverschil van 35 meter nog een opbrengst van 30 liter per minuut met een druk bij het tappunt van 1 bar.

Soms heb je in een huwelijk wel eens een geheimpje. Zo heb ik Elmira nooit verteld dat ik vrij goed uit de voeten kan met kleurpotloden. Ze heeft bij mij in de kast wel een grote doos met kleurpotloden gezien van het Zwitserse professionele merk Caran d’Ache, maar nooit gevraagd waar ik die voor aangeschaft had.

Die doos kleurpotloden heb ik al meer dan twintig jaar. Aan het eind van mijn schoolperiode op de middelbare school heb ik ermee een kopie gemaakt van het schilderij De Nachtwacht van Rembrandt. De tekening is daarna aan de middelbare school Het Stellingwerf College in Oosterwolde in bruikleen gegeven en hangt daar sindsdien in het trappenhuis.

Vandaag was de reunie ter gelegenheid van de bijna voltooiiing van de nieuwbouw en samen met Elmira ben ik op zoek gegaan naar de tekening. Afgezien van een scheur in het glas is de staat van de tekening nog steeds uitstekend. Ook de gevoelige rode kleuren die gemakkelijk verbleken door UV ligt hebben nog dezelfde uitstraling als twintig jaar geleden toen ik de tekening heb gemaakt. Elmira wilde pas geloven dat het mijn tekening was toen ze achterop de lijst mijn naam en adres zag staan.

Vandaag was de reünie van de voormalige middelbare school RSG Ooststellingwerf—nu hernoemd tot Stellingwerf College—waar ik zes van mijn kostbare jaren heb doorgebracht. De opkomst uit mijn klas was laag, maar niet onverwacht. Door de deelnemerslijst die door de organisatie op internet werd bijgehouden had ik van te voren al een goed beeld van wie ik mogelijk tegen zou kunnen komen. Bovendien ging het hier natuurlijk ook niet om een echte klassenreünie, maar om een reünie georganiseerd vanwege de naderende sloop van de voormalige schoolgebouwen. Als iedereen van de afgelopen vijftig jaar schoolhistorie zich had aangemeld zouden daarmee de drie lokaties veel te vol zijn geweest.

Mijn plan was echter niet om veel mensen van vroeger tegen te komen—daarvoor is internet een veel geschikter medium gezien het aantal mensen uit mijn verleden waarmee ik via mijn weblog en email nu contact heb—maar om aan Elmira te laten zien op welke plek ik vroeger op school heb gezeten. Zij was dan ook één van de zeer weinige partners die meegekomen was op deze dag. Een goede gelegenheid om onze schoolsystemen te vergelijken en daarbij een blik in mijn verleden toen Elmira nog een kleuter was. De indruk van Elmira was goed. Vergelijkbaar met de scholen in Kazachstan en Rusland die zij had bezocht en daarom geen reden om nu al voor Nathalie voor een school in Nederland of in Kazachstan te moeten kiezen.

Een niet te missen onderdeel van de reünie waren de praktische scheikunde experimenten gegeven door de scheikundeleraar Hans Welle, bij velen mogelijk beter bekend als lokaal VVD prominent. Al in mijn tijd werd de explosieve kracht van natrium getoond door het in papier omwikkeld in de vaart vlak bij de school te gooien. Om dit nog één keer mee te maken had de reüniecommissie het voor elkaar gekregen dat Hans gedurende de middag een aantal van deze experimenten zou doen.

Voor wie het niet weet, Natrium is een metaal dat sterk met water reageert. Tijdens deze reactie ontstaat natriumhydroxyde en waterstofgas. De reactie verloopt als volgt:

De reactie is sterk exotherm waardoor er zoveel hitte ontstaat dat na een aantal seconden borrelen—waarbij zichtbaar het papieren omhulsel door het gevormde waterstof bol gaat staan—het geheel gaat branden. Aan eind spat het geheel met een klap uit elkaar, getuige de foto.

Met zijn drie overdekte tuinen en kwekerij is de Orchideeën Hoeve in Luttelgeest de grootste overdekte permanente orchideeën expositie van Nederland. Reden genoeg dus voor mijn moeder om een middagje met Elmira en Nathalie daarnaar op stap te gaan.

In de kassen worden maar liefst 1600 verschillende soorten orchideeën gekweekt.