Vier dagen zitten we inmiddels zonder stroom. 17 gezinnen zijn van de transformator afgesloten omdat de centrale elektriciteitsmeter van dit segment voor de zoveelste keer opgefikt is. Tot nu toe heeft men altijd de meter laten repareren omdat dat iets goedkoper is dan een nieuwe te kopen, maar als Nederlander met een wat andere kijk op de zaak heb ik besloten vanochtend naar Shymkent te gaan om een nieuwe elektriciteitsmeter te kopen. Wat die nieuwe meter meer kost dan een reparatie betaal ik uit eigen zak. Tenslotte gaat het niet om grote bedragen en ik heb er groot belang bij dat de stroomvoorziening in de straat probleemloos verloopt. Ik moet bovendien nog olie kopen voor onze auto, dus dat kan in één actie door.
Vroeg in de ochtend vertrek ik naar Shymkent. De ochtendstond heeft goud in de mond zogezegd, en in Kazachstan geldt ook de ochtendstond heeft koud in de mond. Tot een uur of elf is het heerlijk koel. Pas daarna begint de zon te branden. Zelf heb ik geen problemen met vroeg naar Shymkent te gaan maar Elmira heeft altijd zogezegd moeite met opstijgen. Nu Nathalie onderdeel uitmaakt van ons gezinnetje is dat nog een graadje erger geworden. Maar nu ik alleen ga is er geen probleem om al vroeg af te reizen. Elmira en Nathalie kunnen dan nog een paar uur doorslapen.
Op de bazaar in Shymkent kan ik inmiddels mijn weg vrij goed vinden. Wij hebben al eens eerder een elektriciteitsmeter en een stel automaten gekocht voor ons in aanbouw zijnde huis, maar dat was voor 380, terwijl we nu een meter voor 220 moeten hebben. De prijs blijkt zelfs nog aanzienlijk lager dan in Wanovka. Een meter die maximaal 60 Ampere aan kan kost hier 2400 Tenge. Ik koop er daarom direct maar twee stuks. De meter bij mijn schoonouders thuis is een tijdje geleden afgekeurd en nu moeten ze elke maand 150 Tenge extra betalen omdat de meter niet nauwkeurig genoeg is. Als daar een nieuwe meter komt vervalt die toeslag, dus een nieuwe meter heeft zichzelf binnen niet al te lange tijd terugverdiend.
Iets na twaalven ben ik weer thuis. Een lokale elektricien die ook zonder stroom zit is bereid op zondag de meter in bedrijf te stellen. Een half uurtje later hebben we daardoor weer elektriciteit.
Eén van de aankopen ten tijde van de bouw van het hotel was een ZIL vrachtwagen. Deze in 1983 uit de fabriek gerolde wagen is altijd op zijn Kazachs onderhouden. Dat wil zoveel zeggen dat er alleen gerepareerd wordt als er iets kapot gaat én wanneer datgene wat kapot gegaan is ook echt nodig is voor het gebruik. Als het niet echt nodig is wordt het simpelweg gesloopt.
Omdat mechanisch de auto nog heel lang mee kan—de ZIL fabrieken staan er om bekend onverwoestbare lompe brokken staal te produceren—ben ik begonnen de vrachtwagen op wat meer Westerse wijze te onderhouden en reviseren. En dat levert af en toe verrassende dingen op.
Vandaag heb ik het luchtfilter gereviseerd. In de meeste moderne auto’s bestaat het luchtfilter uit een ronde doos waarin een vervangbaar filterelement is geplaatst. Als het filter vuil is wordt het element verwijderd en een nieuw element teruggeplaatst. Vele auto’s en tractoren uit de Sovjet periode kennen een ander systeem. Bij deze voertuigen bestaat het luchtfilter uit een blikken trommel. In deze trommel zit een filtermassa die nog het meeste lijkt op een dikke dot vissnoer. Onder in de blikken trommel zit motorolie. De lucht wordt eerst door de motorolie gezogen waardoor de stofdeeltjes in de aangezogen lucht plakkerig worden. Die plakken vervolgens door de olie aan de filtermassa vast. Periodiek wordt met benzine de filtermassa uitgewassen om het stof en zand uit het filter te verwijderen.
Een interessant filtersysteem—zeker in de communistische tijd waarin reserveonderdelen slechts sporadisch voorhanden waren—omdat geen vervangingsonderdelen noodzakelijk zijn. Nu is onze vrachtwagen dik 20 jaar oud, en bij het kijken door de openingen van de filterdoos had ik al het idee dat in die 20 jaar er slechts weinig schoonmaakacties waren uitgevoerd. Omdat dompelen in benzine en afwasmiddel naar mijn gevoel niet genoeg resultaat opleverde heb ik vanochtend de doos geopend door het om het huis gekrompen deksel los te buigen.
Het resultaat is te zien op onderstaande foto.
Het huis bleek van binnen helemaal zwart door aangekoekt vuil. Het filterelement was nauwelijks meer als zodanig herkenbaar. Vol met zand, leem en olie aan de buitenzijde, maar aan de kant van de carburator half weggebrand. Kennelijk had de motor vroeger last gehad van ongecontroleerde terugslag in de zuigleiding, want nog maar de helft van het filtermateriaal was aanwezig. De andere helft was verkoold of in de motor gezogen.
Gelukkig wordt filtermateriaal voor dergelijke motoren nog steeds verkocht. Een normale Kazach zou waarschijnlijk gedacht hebben dat een half filter nog steeds filtert, maar omdat in een zanderig gebied als zuidelijk Kazachstan een luchtfilter van essentieel belang is voor de levensduur van een motor heb ik een nieuwe vulling gekocht. Bovendien heb ik met benzine, schuursponsjes en afwasmiddel het filterhuis volledig schoongemaakt zodat het blanke metaal weer naar boven kwam. Het resultaat is te zien op de tweede foto. Ooit heeft de zwartgeblakerde massa zoals ik die in het filter aantrof dezelfde lichtgele kleur gehad als het nieuwe materiaal dat de komende jaren zijn diensten mag bewijzen.
Wie de weblog gevolgd heeft zal al gelezen hebben dat wij gebruik maken van een oude doorgeroeste koelkast uit het Sovjet tijdperk. De gaten in de bodem zijn zo groot dat de elektromotor constant staat de draaien om de inhoud nog enigszins koel te houden. Dit heeft ook zijn neveneffecten. Het water uit de steeds weer nieuw aangevoerde vochtige buitenlucht slaat neer op het koelelement waardoor er minstens één keer per maand ontdooid moet worden om de inhoud van het vriesvak van het aangegroeide ijs te ontdoen. We zitten nu voor de derde dag achtereen zonder stroom en de inhoud van de koelkast hebben we zolang bij de overburen gestald. Een goede gelegenheid om een vervanger te kopen.
Goede elektrische apparatuur is alleen in Shymkent te koop. Daarom stappen we voor de tweede achtereenvolgende dag in de auto om in Shymkent inkopen te doen. Niet alleen een koelkast moet gekocht, ook een nieuwe accu voor de vrachtwagen. Gisteren hebben we bij het kopen van de imperiaal al op de autobazaar rondgekeken naar goede accus. Het was toen laat in de middag en de meeste stalletjes waren gesloten. Vandaag zijn we echter rond tweeën in Shymkent en zijn de meeste verkopers nog aanwezig. In Nederland is het kopen van een accu niet lastig. In Kazachstan kan dat echter de nodige hoofdbrekens kosten. Veel accu’s worden gemaakt in China en zijn van matige kwaliteit. Een levensduur van 6 maanden is geen uitzondering. Bovendien zijn niet alle accupolen geschikt voor de accuklemmen in onze vrachtwagen. Dat komt omdat onze vrachtwagen een 12 Volts elektrisch systeem heeft. Grote vrachtwagens zoals de Kamaz hebben net als Europeese vrachtwagens een 24 Volt boordspanning die wordt bereikt met twee in serie geschakkelde accus. Voor onze vrachtwagen is één zo’n accu voldoende, maar dan wel met de aansluitklemmen van een personenauto. Uiteindelijk vinden we een geschikte kandidaat. Fabriek in Rusland, 1 jaar fabrieksgarantie en 190 Ampereuur. Voldoende om ook een koude start van onze achtcylinder zonder problemen te laten verlopen. Alleen blijkt er één nadeel. Het gevaarte heeft niet alleen veel capaciteit, maar ook veel gewicht. 50 kilo moeten Ruslan en ik naar de auto sjouwen.
De volgende stop is bij Planeta Elektroniki. De elektrozaak die niet lang geleden geopend is en waar we al een stofzuiger gekocht hebben en de voeding van mijn laptop hebben laten repareren.
Zeker een dertigtal koelkasten staan er opgesteld van verschillende merken en uitvoeringen. In bijna alle gevallen gaat het om kombi’s. Een deel als koelkast en een tweede deel als vriezer. Separate koelkasten of vriezers worden niet verkocht. Het is dus zaak een exemplaar uit te zoeken dat een zo goed mogelijke verhouding heeft tussen koel- en vriesinhoud. Onze bedoeling is om zo af en toe een varken te slachten en grotendeels in te vriezen. Een grote vriesinhoud is dus belangrijk. De meeste modellen hebben echter maar een kleine vriezer. Ons oog valt op een model met een koelinhoud van 200 liter en een vriesinhoud van 120 liter. Het is een type met een speciale koeling waardoor het niet noodzakelijk is periodiek ijs te bikken. Er zijn verschillende kleuren. Wit, zilvergrijs of met houtnerf. Uiteindelijk valt de keus op de zilvergrijze. 66500 Tenge, ofwel 400 euro. Een westerse prijs, maar daarvoor dan ook westerse kwaliteit. Hopelijk houdt deze het even lang vol als het Sovjet apparaat.
De door ons uitgezochte koelkast wordt door twee medewerkers naar buitengesjouwd waar Ruslan en ik helpen om het apparaat op de imperiaal te leggen. 90 kilo weegt het gevaarte. We snoeren het stevig vast en de reis naar huis kan beginnen. Onze Lada hangt wat achterover door de vracht en de accu in de kofferbak, maar zonder problemen bereiken we Zhabagly.
De foto is van een paar dagen later toen er weer stroom was.
In de jaren zeventig was de imperiaal een veel voorkomende verschijning in Nederland. Een rek bovenop het dak van de auto om grote voorwerpen te vervoeren. Sindsdien is de imperiaal in onbruik geraakt. Het negatieve effect op het brandstofverbruik, de skibox en de bezorgservice die veel winkels met grotere artikelen—zoals bouwmarkten, meubelzaken etc—er tegenwoordig op na houden hebben ervoor gezorgd dat de imperiaal in Nederland nog slechts een zeldzame verschijning is.
In Kazachstan is dat anders. Voor vervoer van grote zaken is men aangewezen op creativiteit, of de imperiaal. In het verleden hebben we de nodige grote zaken uit Shymkent vervoerd via de streekbus. De buschauffeur verhuurt overtollige zitplaatsen in de bus om vracht te vervoeren. Op deze manier hebben we onder andere al matrassen, een bureau en een wasmachine vervoerd. Tegenwoordig rijdt er echter een kleinere bus tussen Zhabagly en Shymkent waardoor er niet zoveel plaats meer is als vroeger. Bovendien hebben wij ook nog al eens zaken van andere plaatsen te vervoeren. Vandaar dat we vandaag in Shymkent een imperiaal—of bagazjniek in het Russisch—gekocht hebben.
Het heeft best wel tijd gekost om Elmira te overtuigen dat een imperiaal een handig hulpmiddel was. Mijn toch enigszins ijdele echtgenote vond het een afzichtelijk geval bovenop een auto, maar uiteindelijk hebben mijn argumenten over de functionaliteit het gewonnen van de esthetische argumenten.
Vandaag is de stroom uitgevallen. Gelukkig zijn de toeristen naar huis, want zonder elektriciteit is het wel erg lastig wanneer er toeristen zijn. Reden van de stroomuitval is weer dat de centrale elektriciteitsmeter doorgebrand is. Dit probleem begint wel erg vervelend te worden. Eén van de buurtbewoners is langs geweest om 120 Tenge te collecteren bij de 17 gezinnen die op deze meter zijn aangesloten om de meter opnieuw in Wanovka te laten repareren. Hopelijk zitten we deze keer niet al te lang zonder stroom.
Zeven dagen hebben de toeristen uit Duitsland bij Elmira’s ouders gebivakkeerd. Vanavond breng ik hen terug naar het treinstation in Tjulkebas vanaf waar ze terug zullen reizen naar Almaty. Onze Lada is niet al te groot, maar het lukt om de vier passagiers met alle bagage er in te persen. Bij het treinstation aangekomen aait één van de jongens bijna verliefd over de kofferbakklep.
“Zo’n auto had mijn vader altijd willen hebben” verzucht hij, “maar in de DDR moesten we indertijd 15 jaar op de wachtlijst staan voor we een Lada konden kopen.” Als Nederlander is het soms moeilijk voor te stellen op welke manier de mensen in het oostblok in de communistische tijd geleefd hebben. Ik kan mij niet anders herinneren dan dat je alles kon kopen als je maar geld had. Dat is aan de andere kant van het ijzeren gordijn generaties lang anders geweest.
Vandaag is de laatste schooldag in Zhabagly. De schoolkinderen hebben in de landen van de voormalige Sovjet Unie drie maanden vakantie. Waarschijnlijk is dit indertijd ingesteld zodat ze op het land mee kunnen helpen met oogsten. De laatste schooldag wordt altijd enigszins plechtig gevierd. Op het schoolplein zijn kinderen, leerkrachten en ouders verzameld en er worden toespraken gehouden. Vroeger zou dit ongetwijfeld opgeluisterd zijn met het zingen van communistische strijdliederen, maar die tijd is geweest. Tegenwoordig worden door de kinderen uit de hogere klassen gedichten opgedragen van Kazachse poëten zoals Abai en Dzjambul.
Ons leven loopt hier niet altijd gepland. Op de boerderij van mijn schoonouders bezitten we een aantal dieren, meest varkens en kalveren. Sinds kort is daar een koe met kalf bijgekomen. Enkele maanden gelezen hebben mijn schoonouders een drachtige pink verkocht aan een vriend. Een pink van goede afkomst waarvan een redelijke melkproductie te verwachten was. Deze vriend heeft geldproblemen—ach ja, wie niet in Kazachstan. Nadat het bijna twee maanden duurde voordat het laatste geld betaald was kwamen de klachten: De melkproductie was laag, het dier was moeilijk te melken etcetera etcetera.
Vandaag stond een vrachtwagen voor de deur met koe en kalf. De vriend bracht de dieren terug omdat ze niet aan de verwachtingen voldeden, hij wilde zijn geld terug. 3 liter melk per dag was de productie. Eén blik in de vrachtwagen was voldoende om te zien wat er aan de hand was. Beide dieren waren broodmager en hadden ongetwijfeld te weinig voer gekregen. En als je er niets in stopt komt er niets uit, zo simpel is dat. Elmira en ik hebben beide dieren nu teruggekocht. De komende weken wat extra voer en met de groep mee de sappige berghellingen op zal ongetwijfeld wonderen doen.
