Als de informatie die ik van internet haal klopt, dan zijn de benzineprijzen in Nederland op dit moment stabiel, of zelfs licht aan het dalen. Hier in Kazachstan gaat dat wat anders. In de afgelopen dagen is de benzineprijs gestegen rond de 30%. Betaalden we een week geleden voor een liter benzine nog 69 Tenge, nu kost diezelfde benzine bij de pomp 101 Tenge. Voor zover het verhaal hier gaat is die stijging niet het gevolg van ontwikkelingen op de internationale oliemarkt, maar het gevolg van een overval op een geldtransport ongeveer een week geleden. De grootste benzinepomphouder Biebars—die tevens een raffinaarderij bezit—haalt periodiek het geld van haar benzinestations op. Dit geldtransport is overvallen waarbij de geldtransporteur is doodgeschoten. Bij de overval is volgens de verhalen acht miljoen Tenge buitgemaakt. Een grote hoeveelheid geld voor lokale begrippen (vijftigduizend euro) en het verhaal gaat nu dat de benzineprijs is verhoogd om dit verlies te compenseren.
Het is vandaag een stralende dag. Heel wat ander weer dan 5 jaar geleden toen ik op de zevende oktober voor het eerst Elmira ontmoette. Het was toen koud weer en in Zhabagly was juist de eerste sneeuw gevallen. Daardoor was het niet mogelijk om de Aksu canyon te bezoeken en moest er noodgedwongen worden uitgeweken naar een wandellokatie dicht bij het dorp aan de rand van het Aksu-Zhabagly reservaat. Noodgedwongen is een vreemd woord in de gehele context, want uiteindelijk heeft de alternatieve route er toe geleid dat Elmira en ik elkaar voor het eerst hebben ontmoet. Was het geen slecht weer geweest op 7 oktober 2000, dan had deze weblog niet bestaan.
Vandaag hebben we het vijfjarig jubileum in kleine kring gevierd. In Wanovka hebben we een taart gehaald en vervolgens zijn we met onze Lada naar de boerderij gereden waar we elkaar voor het eerst ontmoet hebben. Samen met Ruslan en de knecht Kole hebben we de taart grotendeels soldaat gemaakt, uiteraard een paar stukken overlatend voor de andere familieleden. Net als in 2000 hebben we vervolgens onze eerste kus herhaald, Elmira staand op de grote steen voor de voordeur om het lengteverschil te overbruggen.
In mijn bagage naar Kazachstan zitten altijd een paar vreemde dingen. Deze keer heb ik een opblaasbaar speelhuisje meegenomen. Hierin kunnen peuters heerlijk spelen met de bijgeleverde ballen, zand of water. Nathalie is nog te klein voor een dergelijk speelhuis—ze vindt spelen met haar knuffeldier Diederick die ze van tante Hylkje gekregen heeft nog het leukst—maar mijn nichtje Machabat en neefje Bigsultan waren er direct verliefd op. Daarom hebben we vandaag het speelhuisje opgeblazen en wel naar hun huis gebracht. Ik hoef waarschijnlijk niet te zeggen dat op het platteland van Kazachstan een op deze manier uitgedoste auto veel bekijks trekt!
Nathalie is een drukke meid, ondanks haar nog jonge leeftijd. Ze is continu met haar voetjes aan het trappelen en het zal niet lang meer duren voor ze zal beginnen met lopen. Om dat lopen wat te oefenen hebben we vandaag een loopwagentje voor haar gekocht. Hier kan ze heerlijk in zitten en met de voetjes de wagen naar alle kanten van de kamer duwen. Er zitten speeltjes en muziek in de wagen, dus vervelen doet ze zich niet.
Elke zondag is er veemarkt in het dorp Wanovka. Hier komen kopers en verkopers bijeen om hun vee van eigenaar te laten wisselen. Zelf hebben we nog steeds vijf stieren die we eerder dit jaar van mijn schoonouders gekocht hebben. De prijs van vee is sterk seizoensgebonden en in de zomer wordt er weinig voor het vee betaald. Het gras is dan dor en mensen hebben geld nodig om het schoolgeld van hun kinderen te betalen. In oktober trekken de prijzen weer aan omdat dan de vraag naar vlees groter wordt.
Voor we eind oktober naar Nederland afreizen willen we onze vijf stieren verkocht hebben zodat we ze in de winterperiode niet hoeven bij te voeren. Vanochtend gaan we naar de veemarkt om te kijken welke prijs we kunnen beuren. Vanwege het grote aantal dieren dat we in één keer verkopen hoeven we niet met de dieren zelf naar de markt. De meeste handelaren kennen ons vee en na wat onderhandelen worden we het met één van hen eens over de prijs. Hij zal ze komende maandag afhalen, maar vanmiddag nog komen kijken over welke dieren het gaat.
Opvoeden is het moeilijkste vak dat er is, en op de scholen wordt er juist aan dit belangrijke aspect van het leven nauwelijks aandacht besteed. Wanneer je tussen twee werelden zweeft zijn verschillen in opvoedingsmethoden heel gemakkelijk te zien.
In Kazachstan hebben kinderen geen speelgoed. Dit heeft niets te maken met armoede. Immers, ook zonder geld kun je interessant speelgoed maken van wat hout, conservenblikken en hier en daar een likje verf. De reden is volgens mijn observatie dieper, en gelegen in een communistische achtergrond. Wat van jou is is ook van mij. In een dergelijke belevingswereld past geen speelgoed dat specifiek van een kind is. In plaats daarvan spelen kinderen met grotemensen artikelen zoals het deksel van de suikerpot en dergelijke. Dit leidt soms tot merkwaardige tafrelen.
Het zal ongeveer twee jaar geleden zijn dat Elmira en ik op bezoek waren bij een familiekennis. Daar was ook een kind van een aantal maanden oud. Dit kind speelde niet met speelgoed, maar met de telefoon. De hoorn van de telefoon werd hardhandig op de tafel geslagen. Het kind vond het kennelijk een interessant geluid en niemand van de volwassenen deed enige poging om dit gedrag af te remmen. In plaats daarvan lachten ze of moedigden het juist aan. Later vroeg ik aan Elmira of dit normaal gedrag was en ze bevestigde dat. Jonge kinderen kun je immers nog niets leren?
Een dikke maand geleden toen ik in Nederland was heeft een praktisch identiek tafreel zich afgespeeld bij Elmira’s ouders. De jongste zoon Bigsultan was op bezoek en vond de oranje telefoon uit de Sovjet tijd een ideale speelkameraad. Resultaat is dat de telefoon het nu niet altijd meer doet en dat het rinkelen zelfs als je op een meter afstand van de telefoon zit nauwelijks hoorbaar is.
Ik wil niets zeggen van de kinderen die op deze manier een telefoon als speelgoed gebruikten. Wanneer zij niet gecorrigeerd worden in hun gedrag accepteren ze dat automatisch als zijnde normaal. Maar binnen de opvoedingsmethode zoals ik die zelf voor ogen heb past een dergelijk gedrag niet. Zelfs als een kind jong is, is het m.i. mogelijk op het verschil uit te leggen tussen goed en kwaad, tussen jouw eigen speelgoed en een ander zijn spullen en dergelijke. Tenslotte zal het een kind een worst wezen waarmee hij speelt. Als hij er maar mee kan spelen en er zijn fantasie in kwijt kan.
Vandaag hebben we in Shymkent een nieuwe telefoon gekocht. Een draagbaar model dat ‘s nachts naast ons bed kan liggen mochten mensen ons op onmogelijke tijden willen bellen. Nathalie zal wat minder communistisch opgevoed worden. Ze heeft haar eigen speelgoed waarmee ze mag spelen als zij dat wil, maar van de grote mensen spullen moet ze afblijven. Eens kijken wanneer deze opvoedingswijze zijn effect heeft. Mijn zus is apotheker en heeft al van jongs af aan haar zoontje geleerd dat er verschil is tussen tabletjes en snoepjes en hij had dat verschil al heel gauw door. Ik heb er daarom goede hoop op dat het ook met Nathalie wel zal lukken.
Hoe leg je mensen uit Kazachstan uit hoe het in Nederland is? Een moeilijk probleem. Elmira is in Nederland geweest en heeft het nodige gezien, maar dat is de situatie van nu. Minstens zo belangrijk is om uit te leggen dat Nederland niet van de ene op de andere dag is opgebouwd. Iets wat de Kazachen wel graag willen geloven en ook denken dat dat met hun eigen land kan.
Zelf kom ik uit Donkerbroek, een dorp in Friesland met ongeveer 1900 inwoners. Zhabagly waar ik nu vertoef is een dorp van eveneens rond de 2000 inwoners op het platteland van Kazachstan. Veel overeenkomsten dus. Al vijftig jaar wordt van Donkerbroek periodiek een dorpsfilm gemaakt. De eerste film stamt van 1954 en is gemaakt op initiatief van de muziekvereniging De Bazuin uit Donkerbroek. Deze film heeft een lengte van ongeveer 1 uur en geeft een beeld van het leven in het dorp negen jaar na de tweede wereldoorlog. Deze en de volgende films zijn recent op DVD gezet en kunnen via de lokale middenstand worden aangeschaft voor 10 euro per stuk. Niet een grote uitgave voor een dergelijk historisch document. Niet alle DVD’s waren beschikbaar toen ik in Nederland was. Daarom ben ik met een drietal DVD’s teruggegaan naar Kazachstan met daarop de dorpsfilm van 1954, 1964, 1999 en een film van het dorpsfeest in 1988.
Om een DVD af te spelen dien je een DVD speler hebben en die was nog niet in ons bezit. Die hebben we daarom vandaag in Shymkent aangeschaft. Vanavond hebben vervolgens Elmira en haar ouders de dorpsfilm van 1954 en 1964 bekeken.
Alvorens verder te gaan is het goed om eerst een beeld te schetsen van de geschiedenis van Zhabagly. Het eerste huis in het dorp is rond 1910 gebouwd. Er werd snel duidelijk dat hier een rijk natuurgebied lag en in 1926 is het Aksu-Zhabagly natuurreservaat gesticht. In wat nu het centrum van het dorp is, is vervolgens een groot administratiekantoor gebouwd met huizen voor de werknemers. Het dorp heeft zich daarna langzaam uitgebreid waarbij huizen alleen door Russen en later door Wolga Duitsers zijn gebouwd. De Kazachen verbleven van oudsher in yurten—ronde nomadententen—en deze situatie bleef tot in de jaren zeventig bestaan. Een dorp met een handvol huizen en verder alleen tenten.
In de jaren tachtig werd bij Zhabagly een kippenslachterij gebouwd. De slachterij bood op haar top werk aan zo’n 1400 mensen en onderdeel van de bouw van de slachterij was de bouw van huizen voor alle werknemers in de omliggende dorpen. Met name in Zhabagly zijn in die tijd veel identieke huizen gebouwd—vrijstaand en twee onder één kap—waarmee het aanzicht van het dorp drastisch veranderd werd. Deze huizen zijn daarna betrokken door de tot op dat moment in tenten levende Kazachen, waardoor de yurten uit het dorpsgezicht verdwenen.
De actuele toestand van Zhabagly bestaat met andere woorden pas slechts een handvol jaren en de Kazachen denken bijna unaniem dat dat in het Westen ook zo is. De eerste film van 1954 was daarom wel even schrikken. Donkerbroek was op dat moment al een bron van activiteit met een eigen melkfabriek—één van de modernste van die tijd—een florerend KI station en een treinverbinding voor vracht- en personenvervoer. Er was (en is) een rijk verenigingsleven. Allemaal dingen waar men hier in Kazachstan nog maar van droomt. Enkele opmerkingen zoals die tijdens het bekijken van de film vielen:
- Wat zijn die stieren van het KI station groot, die zijn vast wel twee ton.
- Kijk, de mannen melken de koeien!
- Wat zijn die huizen recht gemetseld.
- Op alle huizen liggen dakpannen.
- Oh, maar bij ons was ook een muziekkorps (inderdaad ja, door de communistische partij gefinancieerd om de parades te begeleiden, maar geen vereniging door de bevolking zelf opgericht)
- Wat zou het goed zijn als in Kazachstan de mannen net zo hard wilden werken als in Nederland.
- Die melkfabriek uit 1951 is verder geautomatiseerd dan onze melkfabrieken op dit moment.
Eén film zegt meer dan duizend woorden. De dorpsfilm is nu al drie keer bekeken en er zullen ongetwijfeld nog vele malen volgen. Ze beginnen hier nu langzaam door te krijgen dat het bezit van een schotelantenne en een auto geen beschaving is, zelfs nog niet het begin van beschaving betekent. Met deze film kregen ze een blik in het verleden van Nederland, maar tegelijkertijd een blik in de toekomst van Kazachstan. Ze hebben hier nog een lange weg te gaan.
Rond twee uur stap ik met mijn reistas en rugzak de deur uit en loop ik in de richting van de ingang van de luchthaven, ongeveer 100 meter verderop. De chauffeur van vanochtend staat er nog. Waarschijnlijk heeft hij sinds mijn rit geen nieuw vrachtje vervoerd. Iets daarvoor staat een andere taxi. De chauffeur springt uit de wagen en vraagt waar ik heen moet. Het tweede treinstation kost 600 Tenge. Goedkoop, waarschijnlijk zit deze chauffeur om geld verlegen en vervoert hij liever tegen een lage prijs dan helemaal niet.
Een minuut of twintig later arriveer ik bij het station. Alma-Ata 2 is een eindstation voor veel lange afstandtreinen en de trein die ik moet hebben staat al te wachten. Passagierstreinen gaan maar een paar keer per dag en om alle reizigers te vervoeren bestaan ze daarom uit veel wagons. Mijn wagon is bijna aan het einde van het perron. Ik wandel erheen en installeer mij in de coupé. Het is een beneden bed deze keer. Wel zo prettig want het bed boven mij is al een keer doorgezakt en gerepareerd. Onder mijn bed bevindt zich alleen een bagagebak dus er kan weinig gebeuren mocht dat bed zich onder mijn gewicht begeven.
Ik ben de eerste in de coupé. Niet lang daarna arriveert een jong echtpaar. Zij is net bevallen haar eerste kind en de baby—nu 15 dagen oud—gaat mee naar huis in Wanovka. Kennelijk rijke ouders die het beter vonden dat dochterlief in Almaty zou bevallen. Ik weet er alles van. Ik heb één blik geworpen in de kraamkliniek in Wanovka en dat was voldoende om zeker te weten dat Elmira in Shymkent zou gaan bevallen.
Een baby van 15 dagen blijkt een goede methode om rust in een coupé te krijgen. Een van de bedden is nog onbezet als we vertrekken uit Almaty, en normaal worden dergelijke slaapplaatsen door de providnik onderhands verkocht aan reizigers die zonder biljet instappen. ‘s Nachts komen een keer of drie mensen de coupé binnen die dit vierde bed willen bezetten. Maar elke keer als ze de pasgeborene zien sluiten ze de deur weer en vragen om een andere plaats. En dat terwijl de baby voornamelijk slaapt en nauwelijks huilt.
‘s Ochtends om half zes arriveer ik in Tjulkebas. Een uur eerder dan met de reguliere trein. Elmira is er, en natuurlijk Nathalie. Met Nathalie in haar autostoeltje en ik er naast op de achterbank tuffen we naar huis. We zijn weer herenigd.
